काठमाडौं । काठमाडौ महानगरपालिकाले सञ्चालन गरेको मेट्रो एफ. एम. ९४ बिन्दु ६ मेगाहर्जले २३ औँ वार्षिकोत्सवको अवसरमा वरिष्ठ कलाकारद्वय मदनकृष्ण श्रेष्ठ र हरिवंश आचार्यलाई सम्मान गरेको छ । दिवसको अवसरमा पारेर आयोजना गरिएको ‘कार्यशाला गोष्ठी तथा सम्मान’ कार्यक्रममा उहाँहरुलाई महानगरका प्रमुख बालेन्द्र शाह (बालेन) ले नगद ५१ हजार रुपैयाँसहित कदर पत्र प्रदान गर्नुभएको थियो । सम्मानित कलाकारहरुलाई उपप्रमुख सुनिता डंगोलले दोसल्ला ओढाउनुभएको थियो । 

महानगरले जनतासमक्ष पु¥याउनु पर्ने सूचनाहरु रेडियोका माध्यमबाट सूचनामुलक, जानकारीमुलक र समाचारमुलक कार्यक्रममार्फत प्रवाह गरिरहेको बताउँदै कार्यक्रममा महानगरका प्रमुख शाहले, परिवर्तित परिवेशअनुसार अत्याधुनिक प्रविधिको प्रयोग गरेर महानगरले गरेका कामलाई स्रोतामा पु¥याउने दायित्वलाई सञ्चारले पूरा गर्नुपर्ने बताउनुभयो । ‘रेडियोबाट प्रवाह हुने सूचना र समाचार सूचनाको हकसँग सम्बन्धित र उत्तरदायी एवं पारदर्शी सरकारको अभ्याससँग सम्बन्धित विषय हुन् । यसलाई थप प्रभावकारी बनाउँदै लैजानुपर्छ ।’ रेडियो उपयोगिताको सन्दर्भसँगै स्रष्टा सम्मानको प्रसङ्ग उठाउँदै प्रमुख शाहले, कलारिताका माध्यमबाट नागरिकको चेतना अभिवृद्धि तथा परिवर्तनमा योगदान पु¥याउनु हुने नागरिकहरुले रुचाउनु भएका कलाकार मदनकृष्ण श्रेष्ठ र हरिवंश आचार्यलाई सम्मान गर्न पाएकोमा आफूलाई गर्व महसुस भएको उल्लेख गर्नुभयो । 

‘महानगरका विषयमा समाचारहरु प्रकाशन प्रसारण भइरहेको हुन्छन् । एउटै विषयका फरक कोणहरुको वास्तविकता के हो? थाहा पाउन महानगरले सञ्चालन गरेका अनलाइन, रेडियो र टेलिभिजन कार्यक्रम दोहोरो जाँच गर्न सकिने खालको हुनुपर्छ ।‘ कार्यक्रममा महानगरकी उपप्रमुख सुनिता डंगोलले भन्नुभयो, ‘सिर्जनात्मक प्रस्तुतिले रेडियोको उचाइ बढाउँछ । निरन्तर २३ बर्षसम्मको सेवाको छुट्टै महत्व र इतिहास छ । यसलाई विस्तार गर्दै लैजानुपर्छ ।’  

रेडियो सञ्चालनको २३ बर्षे अवधिका सिकाई र परिवर्तित प्रविधिको प्रयोगबाट सेवालाई उत्कृष्ट र परिस्कृत गर्दै लैजानु पर्नेमा जोड दिँदै कार्यक्रममा महानगरका प्रवक्ता एवं सूचना प्रविधि समितिका संयोजक नविन मानन्धरले, सूचना सञ्चार र सूचना प्रविधिमैत्री पूर्वाधारका लागि नीति, योजना तथा बजेट व्यवस्था गरिएको उल्लेख गर्नुभयो । 

रेडियोको प्राविधिक क्षमता विकास गर्दै लगेको बताउँदै कार्यक्रममा सूचना प्रविधि विभागका प्रमुख नमराज ढकालले, विषयको परिवर्तित रुपरेखा र ढाँचाको प्रयोग गरेर सेवालाई प्रभावकारी बनाउँदै लगिएको बताउनुभयो । त्यस क्रममा नेपाल पत्रकार महासंघका केन्द्रीय अध्यक्ष विपुल पोखरेलले, नीति, योजना र कार्यक्रमका साथमा सञ्चार सँगसँगै भएकोले उत्तरदायी सरकारको अनुभूति भएको उल्लेख गर्दै सञ्चारलाई प्रभावकारी बनाउन जनशक्तिको पेशागत सुरक्षा, स्थायित्व र वृत्ति विकासका महानगरको ध्यान जानु पर्ने बताउनुभयो । 

सम्मानपछि धारणा राख्दै मदनकृष्ण श्रेष्ठले, महानगरको प्रमुखमा बालेन्द्र शाह (बालेन) ले पद वहालीपछि भएका कामबाट आफूलाई विधिको शासन स्थापित हुनेमा आशा बढेको धारणा राख्नुभयो । ‘उहाँहरुको नयाँ जोश, उमङ्गबाट विगतमा व्यक्तिले प्रयोग गरेको शासन अब विधिमा रुपान्तरण हुने संकेत देखिएको छ ।’ कलाकार श्रेष्ठले भन्नुभयो, ‘उहाँहरु सफल हुनु हुनेछ भन्ने विश्वाश लागेको छ । उहाँहरुलाई सफल बनाउन सबैले सहयोग गर्नुपर्छ ।’

सार्वजनिक हितका काममा दलीय स्वार्थभन्दा माथि उठेर काम गर्नुपर्नेमा कलाकार द्वयको जोड थियो ।  

‘सम्मानका धेरै प्रस्ताव हामीले स्वीकार गरेनौँ । अहिले काठमाडौँ महानगरका प्रमुख र उपप्रमुखको काम हेर्दा उहाँहरुका हातबाट सम्मान लिन हुन्छ भन्ने महसुस भयो ।’ सम्मानपछि बोल्दै कलाकार हरिवंश आचार्यले भन्नुभयो, ‘उमेर हाम्रोभन्दा कम भए पनि महानगरका प्रमुख हाम्रा नगरपिता र विवाह नगरेको भए पनि उपप्रमुख हाम्रो नगरमाता हुनुहुन्छ ।’ उहाँहरुबाट परिवर्तनको अपेक्षा गर्दै आचार्यले थप्नुभयो, ‘हामीले ३५ बर्ष अगाडि निर्माण गरेको कान्तिपुर टेलिचलचित्रको कथामा परिवर्तन आउन सकेको थिएन । अव परिवर्तन हुन्छ भन्नेमा आशा बढेको छ ।’

कार्यक्रममा महानगरका कानुनी सल्लाहकार महेश नेपाल, शंकरप्रसाद पुडासैनी, शिक्षा सल्लाहकार रेशु अर्याल, ट्राफिक विज्ञ सल्लाहकार जगतमान श्रेष्ठ,  कार्यपालिका सदस्यहरु, जनप्रतिनिधिहरु तथा विभागीय प्रमुखहरु सहभागी हुनुहुन्थ्यो ।  

सञ्चारलाई सामाजिक उपयोग मिल्दो बनाउनु पर्छ — सहप्राध्यापक दाहाल 

सञ्चारका उपभोक्ता कहाँ छन्? विषय प्रस्तुति गर्दा ती उपभोक्ता (दर्शक÷पाठक÷स्रोता) मैत्री बनाउनु पर्छ । कार्यशालामा प्रस्तुति गर्दै काठमाडौँ विश्वविद्यालय पत्रकारिता विभागका सहप्राध्यापक डा. सुधांशु दाहालले भन्नुभयो, ‘आमसञ्चारलाई सामाजिक उपयोग मिल्दो बनाउनुपर्छ । अघिल्लो पुस्तालाई लाग्न सक्छ, हिजोआज युवाहरुलाई समाचारप्रति चाख नै छेन । उनीहरु कुरा बुझ्न चाहँदैनन् । तर कुरा त्यसो होइन । उनीहरुलाई आवश्यक पर्ने सूचना लिने ठाउँहरु फरक हुन सक्छन् ।’ आमसञ्चार र सामाजिक सञ्जालको उपयोगका विषयमा कुरा गर्दै उहाँले भन्नुभयो, ‘युवाहरुको चाख र रुची हुने ठाउँमा उनीहरुले प्रयोग गर्ने भाषाको प्रयोग गरेर विषय पस्किनु पर्छ ।’

पत्रकारिताका प्रचलित मापदण्ड र सूचना प्रवाह गर्ने विद्यमान प्रविधिका सन्दर्भमा कुरा गर्दैै डा. दाहालले, पत्रकारिताका विषयमा नयाँ परिभाषा र सिद्धान्त बनाउन आवश्यक भइसकेको बताउनुभयो । 

रेडियो सञ्चार क्षेत्रमा निःशुल्क माध्यम हो — उपप्राध्यापक लुइँटेल

औपचारिक कार्यक्रमपछि आयोजना गरिएको कार्यशालामा कार्यपत्र प्रस्तुत गर्दै त्रिभुवन विश्वविद्यालय, केन्द्रीय पत्रकारिता विभागका उपप्राध्यापक घमराज लुइँटेलले, निरक्षरले बुझ्ने र विपन्नले निःशुल्क प्रयोग गर्न सक्ने भएकोले रेडियोको उपयोगिता कहिल्यै नसकिने बताउनुभयो । ‘पत्रिका किनेर पढ्नुपर्छ । अनलाइनमा समाचार हेर्न इन्टरनेटको शुल्क तिर्नुपर्छ । टेलिभिजन हेर्न धेरै लगानी गर्नुपर्छ । यो पनि इन्टरनेटमा गएपछि महङ्गो हुँदै गएको छ । तर रेडियोबाट प्रसारण हुने सामाग्री सबैका लागि निःशुल्क हुन् । रेडियोको यो गुण बचाउनुपर्छ ।’ महानगरले सञ्चालन गरेको रेडियोले कस्ता विषय उठाउनुपर्छ भन्ने विषयमा कुरा गर्दै लुइँटेलले नगर पत्रकारिताको विकास गर्नुपर्ने सुझाव दिनुभयो । ‘तहगत संगठन संरचना बनाएर माथिल्लो तहका अधिकारीबाट आदेश लिनु पर्ने भयो भने रेडियोमैत्री सूचना प्राप्त हुँदेनन् । सञ्चार स्वतन्त्रताका विषयमा कुरा गर्दै उहाँले, लक्ष्य निर्धारण गरेर त्यसभित्रको स्वतन्त्रता दिनु पर्ने, रेडियोलाई टक रेडियो बनाउनु पर्ने, हेर्ने, सुन्ने र खेल्ने रेडियो बनाउनुपर्ने सुझाव दिनुभयो ।

महानगरले डिजिटल प्लेटफर्ममार्फत जनसरोकारका सूचनालाई एकीकृत रुपमा संकलन र वितरण व्यवस्था मिलाउनुपर्छ । कार्यक्रममा प्रस्तुति गर्दै सञ्चारविद लक्ष्मण हुमागाईँले सञ्चारको लक्ष्य, साझेदार र विषयलाई स्पष्ट बनाउन नीतिगत प्रबन्धलाई मजवुत बनाउनु पर्ने बताउनुभयो । महानगरको विगत अभ्यास हेर्दा तरकारीको भाउदेखि करको दरसम्म पनि प्रकाशन गरेर गुनासो भए भन्न आउनु जस्ता सूचना गरेको देखिन्छ । यसबाट महानगरको सञ्चार र समुदायको सम्बन्ध जोडिएको देखिन्छ । विषयमा चर्चा गर्दै उहाँले अबको बाटोलाई डिजिटल प्रविधिमा रुपान्तरण गर्दै जानुपर्ने बताउनुभयो ।  

रेडियो सेवा 

वि. सं. २०५४ फागुन २५ गते महानगरले एफ. एम. रेडियो सञ्चालनका लागि १ सय वाट क्षमताको अनुमति प्राप्त गरेको हो । करिब १ बर्ष असन कमलाक्षीमा परीक्षण प्रसारणपछि  २०५६ साल असोज १ गते बसन्तपुरमा औपचारिक कार्यक्रम आयोजना गरेर शुभारम्भ गरिएको हो । दक्षिण एशियाली महानगरहरुमध्ये काठमाडौँ महानगरले सुरु गरेको एफ. एम. रेडियो सेवा तत्कालीन प्रधानमन्त्री स्व कृष्णप्रसाद भट्टराईले शुभारम्भ गर्नुभएको हो । स्थापना कालमा १०६ दशमलव ७ मेगाहर्जमा रेडियो बज्ने गर्दथ्यो । सर्कुलर्ली पोलराईज्ड ओम्नी डिरेक्सन एन्टेनाबाट प्रसारण हुने यस एफएमलाई श्रोताको नजिक पु¥याउन मेगाहर्ज परिवर्तन गरेर २०६१ सालदेखि ९४ विन्दु ६ मेगाहर्ज र ५ सय वाट क्षमताको बनाइयो । २०७९ बैशाख १ गतेबाट ५ सय वाटबाट क्षमता बढाएर १ हजार वाट पु¥याइएको छ । 

स्थापना भएपछि २ बर्षसम्म असनबाट सञ्चालन गरिएको २०५८ सालमा कालिकास्थानको एउटा भाडाको भवनमा सारियो । १० बर्ष त्यसै ठाउँबाट रेडियो चल्यो । २०६८ सालमा राष्ट्रिय सभा गृहमा लगिएको रेडियो अहिले पनि त्यहीँबाट चलिरहेको छ । 

यस बर्षको बजेटमा सूचना सञ्चारको भवन निर्माणका लागि बजेट विनियोजन गरिएको छ ।  

सहरी गतिविधि तथा मानवीय आचरणसँगै महानगरले अबलम्बन गरेको वार्षिक नीति, रणनीति, योजना तथा कार्यक्रमका आधारमा रेडियोबाट प्रसारण हुने विषय छनौट हुने गरेको छन् । एफएमबाट नेपाल, नेपाली, तामाङ्, मैथिलीलगायत बिभिन्न भाषामार्फत समाचार र समाचारमुलक कार्यक्रम, शिक्षामुलक, मनोरञ्जनात्मक तथा जनचेतनामुलक कार्यक्रमहरु प्रसारण हुँदै आएको छ । १९ जना पत्रकार/सञ्चारकर्मी रहेको रेडियो बिहान साढे ५ बजे देखि बेलुका १० बजे सम्म दैनिक साढे १६ घण्टा सञ्चालन हुन्छ । 

तस्विर : विनय शाक्य