‘विपद’ र ‘द्वन्द्व’ बाट सम्पदालाई जोगाउने प्रतिवद्धतासँगै विश्व सम्पदा दिवसका कार्यक्रम आयोजना

काठमाडौँ । काठमाडौँ सहरको सांस्कृतिक पहिचानलाई बचाउन महानगरपालिकाले ‘मूर्त’, ‘अमूर्त’, ‘अभिलेख’ सम्पदाको मर्मत, सम्भार, संरक्षण, प्रवर्धन गरिरहेको सम्पदा तथा पर्यटन समितिका संयोजक आशामान संगतले बताउनुभएको छ । विश्व सम्पदा दिवसका अवसरमा सांस्कृतिक सहरको पहिचानका बचाउने तथा पुस्तान्तरण गर्ने सन्दर्भमा उहाँले यस्तो बताउनुभएको हो । यो वर्ष ‘विपद र द्वन्द्व प्रतिरोधी सम्पदा’ (डिजास्टर एण्ड कन्फ्लिक्ट रिजिलियन्ट हेरिटेज) नारासहित दिवसका कार्यक्रम आयोजना भइरहेका छन् । यो नाराको आशयलाई गएको वर्ष ‘डिजास्टर एण्ड कन्फिन्ट थ्रु द लेन्थ अफ द भेनिस चार्टर’ प्रवर्धन गरिएको थियो । यो चार्टर सन् १९६४ मा सम्पदा संरक्षण र व्यवस्थापनमा काम गर्ने विज्ञ र पेशाकर्मीहरुले जारी गरेका थिए । त्यस यताका सम्पदाले भोगेका विपत्ति, त्यसले पारेको असर र यसबाट सिक्नु पर्ने पाठलाई विश्लेषण गर्न नाराले झक्झक्याएको छ । 

विश्वभरि हरेक दिन मानिसहरु कुनै न कुनै संस्कार र संस्कृति चलिरहेका हुन्छन् । फरक ठाउँका प्रत्येक मानिससँग सम्बन्ध राख्ने संस्कृतिलाई साझा रुपमा मनाउन हरेक बर्ष अंग्रेजी महिनाको अप्रिल १८ तारिख इन्टरनेशनल डे फर मोनुमेन्ट्स एण्ड साइट्स अर्थात् बिश्व सम्पदा दिवसका रुपमा मनाउने गरिन्छ । इन्टरनेशनल काउन्सिल अन मोनुमेन्ट्स एण्ड साइट्स (स्मारक क्षेत्रहरुको अन्तरराष्ट्रिय परिषद) ले दिवस मनाउन सुरु गरेको हो । यो सन् १९६५ मा स्थापना भएको हो । परिषद्ले सन् १९८२ मा दिवस मनाउन राखेको प्रस्ताव त्यसको १ वर्षपछि युनेस्कोले पारित गरेपछि अन्तरराष्ट्रिय रुपमा दिवस मनाउन थालिएको हो । नेपालमा भने सन् २०१० बाट दिवसलाई औपचारिक रुपमा मनाइन्छ । 

प्राकृतिक तथा मानव सृजित सम्पदाको महत्वलाई प्रवर्धन गर्नु, पुस्तान्तरण गर्नु तथा संरक्षणका उपाय र सिकाइ आदान प्रदान गर्नु दिवस मनाउनुको मुख्य उद्देश्य हो । यस्ता सम्पदाको समाजसँग अन्तरनिहित नाता हुनाले संरक्षण र प्रवर्धनको खाँचो छ भन्ने सन्देश दिनु पनि दिवसको लक्ष्य हो । 

काठमाडौँ महानगरपालिकाले सहरी विकास निर्माण र पद्धतिलाई सम्पदामैत्री बनाउने कार्यक्रमलाई प्राथमिकता दिएको छ । सम्पदाको अभिलेखन गर्ने, हराएका र नासिएका संरचना, रीतिथिति र संस्कृति खोजेर पुनरुत्थान गर्ने, प्राकृतिक सम्पदा बचाउने कामलाई प्राथमिकता दिएको छ । यसरी जोगाइएका सम्पदालाई अभिलेखन र पुस्तान्तरण गर्नु महानगरपालिकाको सम्पदा तथा पर्यटन विभागको मुख्य काम हो । 

साझेदारहरुको संयुक्त कार्यक्रममा सम्पदा क्षेत्र बचाउन विपद प्रतिकार्य र पुनर्लाभका विषय
पुरातत्व विभाग, काठमाडौँ महानगरपालिकासहित सम्पदा क्षेत्रको संरक्षण तथा प्रवर्धन कार्यसँग सम्बन्धित साझेदारहरुले दिवसको अवसर पारेर आयोजना गरेको कार्यक्रमका वक्ताहरुले प्राकृतिक विपद र मानव सिर्जित समस्याले सम्पदाको मौलिकतामा ह्रास ल्याइरहेको बताउनुभएको छ । संस्कृति पर्यटन तथा नागरिक उड्डयन राज्यमन्त्री अरुण कुमार चौधरी, संघीय संसद सदस्य सपना राजभण्डारी जोशी, प्रदेश सभा सदस्य एवं पूर्व प्रदेश मन्त्रीहरु शैलेन्द्र बज्राचार्य र उद्धव थापासहितका वक्ताहरुले विपदमा सम्पदा क्षेत्र बचाउन समुदाय स्तरीय सहभागिताले अहम् भूमिका खेल्ने बताउनुभयो । 

कार्यक्रममा बोल्दै मन्त्रालयका सहसचिव डा. सुरेशसुवास श्रेष्ठ, पुरातत्व विभागका महानिर्देशक सौभाग्य प्रधानाङ्ग, विश्व सम्पदा शाखा प्रमुख सन्दीप खनाल, हनुमान ढोका हेरचाह अड्डाका प्रमुख काजी प्याकुरेलसहितका वक्ताहरुले २०७२ सालमा आएको भूकम्पको कम्पनले जीर्ण भएका सम्पदा पुननिर्माणमा नेपालले ठूलो उपलब्धि हासिल गरेको उल्लेख गर्नुभयो । यसमा भएका कमजोरी सुधार गर्न र असल अभ्यासको प्रवर्धन गर्ने कामलाई संस्थागत गर्दै लानु पर्नेमा उहाँहरुको जोड थियो ।   

कार्यक्रममा प्रस्तुतिकरण गर्दै राष्ट्रिय अभिलेखालयका पूर्व प्रमुख भीम नेपालले, विभिन्न खालका विपत्तिमध्ये पनि भूकम्पले सबैभन्दा धेरै क्षति गर्ने र यसको क्षति पुनर्लाभ गर्न स्पष्ट मापदण्ड आवश्यक पर्ने बताउनुभयो । फरक सम्पदा भत्किँदा काठसहित कलात्मक बस्तु मिसिए, तिनलाई एकै ठाउँमा थुपारियो । यसबाट सम्पदाको मौलिक स्वरुप पहिचान गर्नै कठिन भो । यसकारण विपद्पछिको पुनस्र्थापनामा कसको भूमिका के हुन्छ? काम कसरी गर्ने भन्ने विषयमा स्पष्ट मार्गदर्शन आवश्यक पर्छ । उहाँको भनाइ थियो ।  

वसन्तपुरस्थित दरबार हेरचाह अड्डा परिसरमा रहेको न्हुच्छे चोकमा औपचारिक कार्यक्रम सुरु हुनुअघि स्वयम्भूबाट सम्पदा मार्गको यात्रा गरिएको थियो । हेरचाह अड्डाले न्हुच्छे चोकलाई सार्वजनिक कार्यक्रम आयोजना गर्ने स्थानका रुपमा खुला गर्ने योजना बनाएको अड्डाका प्रमुख काजी प्याकुरेलले जानकारी दिनुभयो । 

वडा नम्बर १५ को आयोजनामा योग शिविर सम्पदा पदयात्रा 

दिवसको अवसर पारेर महानगरपालिकाका वडाहरुले विविध कार्यक्रम आयोजना गरेका छन् । यस क्रममा विश्व सम्पदा क्षेत्र भएका वडाहरुमध्ये वडा नं. १५ ले स्वयम्भू भुइँखेलमा वृहत योग र स्वयम्भूदेखि वसन्तपुरसम्मको सम्पदा पदयात्रा आयोजना ग¥यो । विहान साढे ५ बजे भेला भएर ६ बजेसम्म सामुहिक योग गरिएको थियो भने त्यसपछि सम्पदा पदयात्रा गरिएको थियो ।  

भुइँखेलबाट सुरु भएको पदयात्रा चारा हिटी, धिमे ल्वहं, निपु हिटी (भीमसेन मन्दिर), डल्लु चौतारा, भेलु महादेव, रञ्जित मल्ल सतः घाट, तप्यँताँ, म्येछ्यों हिटी, बुरांखेल, सामुदायिक (लोकेश्वर) गल्ली, आयुर्वेदिक अस्पताल, नरदेवी द्यःछेँ, पाछै गल्ली, सुन्ता गल्ली, दमाइ टोल, चस्वांद्वँ, साः (तेल मिल), बन्जाः हिटि, मिच्याः गल्ली, मरुबहि, सन्तानेश्वर महादेव, मरु हिटि हुँदै मरु गणेश पुगेर समापन भएको थियो । 

स्वस्थ्य जीवनका लागि योग र सम्पदाको पहिचान प्रवर्धनका लागि पदयात्रा गरिएको वडा १५ का अध्यक्ष ईश्वरमान डंगोलले जानकारी दिनुभयो । २२ सय मिटरका दुरीमा भएका २ वटा सम्पदा क्षेत्रका बिचमा दर्जनौँ भौतिक सम्पदा छन् । ती हरेक सम्पदासँग अभौतिक क्रियाकलाप हुने गरेका छन् । स्थानीयबासीलाई यी सम्पदाको सम्बन्ध बुझाउन पदयात्रा गरिएको हो । डंगोलले कार्यक्रम आयोजनाका विषयमा जानकारी दिनुभयो । 

सम्पदा मार्गको गरिमा बढाउन र यसको संरक्षणमा स्थानीयबासी, सम्पदा संरक्षणकर्मी र साझेदारलाई प्रतिवद्ध गराउन पद यात्रा गरिएको वडासचिव प्रमोद अधिकारीले जानकारी दिनुभयो ।  

चित्र लेखन गर्ने कलाकारलाई सम्पदा क्षेत्रको अवलोकन भ्रमण
सम्पदा दिवसकै अवसरमा वडा नं. २२ ले चित्र लेखन गर्ने वडा २२ जना कलाकारहरुलाई वडाभित्रका सम्पदा स्थलहरुको अवलोकन भ्रमण गराएको छ । सम्पदाहरुलाई एक्रोलिक चित्रमा उतार्ने कार्यक्रमको पूर्व तयारीका लागि सम्पदाहरुको सांस्कृतिक, ऐतिहासिक, पुरातात्विक, धार्मिक, सामाजिक महत्व बुझाउन, ती सम्पदा क्षेत्रसँग सम्बन्धित जनजीवनका पक्ष बुझाउन कलाकारहरुलाई अवलोकन भ्रमण गराइएको वडाध्यक्ष चिनीकाजी महर्जनले जानकारी दिनुभयो । 

यस क्रममा १९ वटा सम्पदा क्षेत्रको अवलोकन भएको थियो । सुन्धारा, महाङ्काल स्थान, संकटा मन्दिर, टेवहाल भद्रकाली द्य छेँ, मुग द्य, रणमुक्तेश्वर, धर्मचक्र महाविहार, जन्मदान बहाल, सिंघवहाल, मूलश्री महाविहार, सवलबहाल (मन्त्रसिद्धि महाविहार), पिपलबोट, ओटुको घुँघुचा मन्दिर (नवदूर्गा), न्युरोडको गणेशस्थान, गण महाविहारसहितका स्थानमा कलाकार टोली पुगेको थियो ।