‘महानगर अनुसन्धान शोधवृत्ति’ का शोधकर्ताबाट आजदेखि अनुसन्धानको काम सुरु 

काठमाडौँ । ‘महानगर अनुसन्धान शोधवृत्ति’ चौथो संस्करणका शोधकर्ताहरुले आजदेखि अनुसन्धानको काम सुरु गर्नुभएको छ । सहरी योजना आयोगमा आज एक औपचारिक कार्यक्रम आयोजना गरेर शोधकर्ताहरुसँग सम्झौता गरेपछि अनुसन्धानको औपचारिक काम थालिएको हो । त्यस अवसरमा शोधकर्ताहरुलाई अनुसन्धान सुपरीवेक्षकहरुसँग चिनजान र भेटघाट गराइएको थियो ।

त्यस अवसरमा बोल्दै सहरी योजना आयोगका सदस्य डा. सुरजराज काफ्लेले भन्नुभयो, ‘अनुसन्धाताका लागि यो वृत्ति विकास र पेशागत क्षमता विकासका लागि अवसर पनि हो । अध्ययनको गहिराइका आधारमा अनुसन्धातासँग महानगर क्षेत्रको समृद्धि तथा महानगरबासीको सामाजिक तथा सांस्कृतिक जीवन सुधार गर्ने परियोजना निर्माणमा सहकार्य थपिन सक्छ ।’   

त्यस क्रममा आयेगका सदस्य आर्किटेक्ट बाबुराम भट्टराईले भन्नुभयो, ‘विकास निर्माणको काम गर्ने कार्यालय र प्राज्ञिक क्षेत्रका बिचमा समन्वयन भएन भनेर विगतमा गुनासो हुने गरेको थियो । यस प्रकारको अनुसन्धानले विकासे कार्यालयलाई शैक्षिक प्रतिष्ठानसँग जोड्न सहयोग गर्नेछ ।’

छलफलपछि अनुसन्धाता र शोध सुपरीवेक्षककले अनुसन्धानको विषय, यसका अन्तरसम्बन्धित क्षेत्र, अनुसन्धानको पद्धति, विषय विश्लेषणसहित आगामी कार्यक्रमको कार्ययोजनाका विषयमा आपसी छलफल गर्नुभएको थियो । 

यस संस्करणका लागि २०८० पुस १२ गते सार्वजनिक सूचना प्रकाशन गरेर आवेदन माग गरिएको थियो । प्रस्तावका लागि शोधकर्ताहरुबाट थप समय माग भएपछि माघ १७ गते सकिने अवधिलाई १० दिन बढाएर माघ २७ गते सम्म पुर्‍याइएको थियो । 

यस संस्करणका लागि १० वटा क्षेत्र तोकिएका छन् । निर्धारित समयमा तोकिएका क्षेत्रसँग सम्बन्धित ५७ जनाबाट आवेदन प्राप्त भएको थियो । उहाँहरुमध्ये २५ जनालाई प्रस्तुतिकरणका लागि बोलाइएको थियो । प्रस्तुतिकरण गरिएको विषयमध्ये १० वटा विषय छानिए । 

शोधका क्षेत्र 
काठमाडौँ महानगरपालिकासँग महानगरबासी र केही दिन बस्ने पाहुनाका अपेक्षा त छँदैछन् । यसबाहेक स्थानीय सरकारको अध्ययन गर्ने, सहरी विकास र व्यवस्थापनको अनुसन्धान गर्ने व्यक्ति तथा संघसंस्थासँगै सबै पालिकाहरुले काठमाडौँले के गर्दैछ, चासोका साथ हेर्ने गरेका छन् । यसरी हेर्दा सहरी विकास र व्यवस्थापन तथा सेवा सुविधाका अनेक आयाम महानगरपालिकाको अनुसन्धानको क्षेत्रमा पर्छन् । आयोगका सदस्य इञ्जिनियर शैलेन्द्र झाका अनुसार एकै पटक धेरै अध्ययनका विषय छान्दा सुक्ष्म विषय छुट्न सक्छन् । यसर्थ हरेक संस्करणमा विषय थप गर्दै लगिरहेका छौँ ।  

१) इतिहास, कला, संस्कृति, परम्परा २) भाषा, साहित्य ३) सहरी योजना, सहरी डिजाइन, वास्तुकला, यातायात, भौतिक पूर्वाधार ४) जनसांख्यिकीय, समाजशास्त्रीय वा मानवशास्त्रीय अध्ययन ५) शिक्षा, सामाजिक विकास, युवा, सामाजिक अभियान स्वास्थ्य, जीवनस्तर ६) स्थानीय आर्थिक विकास, सहरी वित्त, उद्यमशीलता, मानव संशाधन विकास ७) सहरी अनौपचारिक क्षेत्र, गरिवी, अनधिकृत बसोवास ८) वातावरण, दिगो विकास, विपद् व्यवस्थापन, जलवायु परिवर्तन ९) कानून, शासन र १०) सूचना तथा सञ्चार, नविन सोच यस बर्षका लागि अनुसन्धानका क्षेत्र हुन् ।

अनुसन्धानका विषय 
महानगरपालिकाले तोकेका क्षेत्रमा आवेदकहरुले विषय छनोट गरेर प्रस्ताव पेश गर्नुभएको थियो । पेश गरिएका प्रस्तावमध्ये महानगरपालिकाले नीति तथा योजनामा प्राथमिकता निर्धारण गरेका र सहरी विकास तथा व्यवस्थापनमा दिगो प्रभाव राख्ने १० वटा विषय छनोट भए । अनुसन्धानको परिणामसँग नीतिगत निर्णयको सम्बन्ध, कार्यान्वयन वा उपयोगिता, पूर्वाधार तथा सामाजिक विकासमा आधारित परिणाम, आवश्यकतामा आधारित परियोजनाजस्ता विषयलाई प्राथमिकतामा राखेर यस बर्षका विषय छनोट भएका हुन् । 

१)    कृतिम बौद्धिकता (एआइ) को प्रयोग गरेर प्राचीन शिलालेखहरुको लिपि नेपाल भाषामा उतार,  अनुसन्धानकर्ता  ः रजनी चुलाद्यो, शोध सुपरीवेक्षक    ः डा. बालकृष्ण बल

२)    न्यु रोड क्षेत्रका व्यावसायिक भवनहरुमा भूमिगत पार्किङ्को भौगोलिक नक्साङ्कन र परिमाण निर्धारण, अनुसन्धानकर्ता ः विजय महर्जन,  शोध सुपरीवेक्षक  ः सुमन प्रधान

३)    प्लाष्टिकजन्य फोहोरबाट निर्माण सामग्रीका रुपमा उत्पादन हुने ब्लकको प्रभाव अध्ययन, अनुसन्धानकर्ता  ः कामेश्वर सहनी, शोध सुपरीवेक्षक    ः भूषण तुलाधर

४)    कवाडीका रुपमा संकलन हुने धातुको संकलन, प्रशोधनदेखि उपभोगसम्मको मुल्य श्रृङ्खला अध्ययन, अनुसन्धानकर्ता  ः उज्वल आचार्य,  शोध सुपरीवेक्षक    ः नविन विकास महर्जन 

५)    सहरी कृषिका लागि छतको प्रयोगमा ड्रोन र भौगोलिक सूचना प्रविधिबाट नक्साङ्कन, वडा नंं १४ क्षेत्रको नमूना अध्ययन, अनुसन्धानकर्ता  ः बिमल भट्टराई, शोध सुपरीवेक्षक    ः डा. रेश्मा श्रेष्ठ
    
६)    काठमाडौँ, नुवाकोट र धादिङ्का स्थानीयमा, ल्याण्डफिल साइट व्यवस्थापन सम्बन्धित प्रत्यक्ष र अप्रत्यक्ष जनस्वास्थ्यजन्य जोखिम मूल्याङ्कन, अनुसन्धानकर्ता   ः ली बुढाथोकी,  शोध सुपरीवेक्षक    ः सरस्वती लम्साल खनाल र डा. प्रभात खनाल

७)    काठमाडौँका सार्वजनिक स्थलहरुबाट विद्युतीय वाइक उपलब्ध हुने प्रणाली (इलेक्ट्रिक वाइक सेयरिङ् सिस्टम ईवीएसएस) को सम्भावना अध्ययन, अनुसन्धानकर्ता  ः विशाल आचार्य,  शोध सुपरीवेक्षक   ः हितेन्द्रदेव शाक्य

८)    सहरी डुवान (प्लुवियल फ्लड) को प्राकृतिक समाधान (एनवीएस)का लागि योजना सहयोग प्रणाली (पीएसएस) को प्रयोग,    अनुसन्धानकर्ता     ः सदीक्षा श्रेष्ठ,  शोध सुपरीवेक्षक    ः डा. रेहाना श्रेष्ठ

९)    सहरी व्यवस्थापन योजनामा सार्वजनिक संकेतहरुको प्रयोग, अनुसन्धानकर्ता  ः मीता सुवाल,  शोध सुपरीवेक्षक    ः डा. प्रभात खनाल

१०)    काठमाडौँको सहरी समाजमा परिवर्तित जनसंख्या आकारको प्रभाव अध्ययन, अनुसन्धानकर्ता     ः डा. समिरकुमार के. सी., शोध सुपरीवेक्षक    ः प्रा. डा. गौरी श्रेष्ठ

शोध सुपरीवेक्षक सम्बन्धी व्यवस्था 
२०८१ असार ५ गते सार्वजनिक सूचना प्रकाशन गर्दै महानगरपालिकाले शोधकर्ताहरुलाई सहजीकरण गर्न शोध सुपरीवेक्षकका लागि आवेदन आव्हान ग¥यो । स्नातकोत्तर तह उत्तीर्ण शैक्षिक योग्यता भएका र स्नातकोत्तर तह उत्तीर्ण भएपछि १० बर्ष काम गरेको अनुभव भएका व्यक्तिहरुलाई व्यक्तिगत विवरण (सीभी) र आवेदन मागिएको थियो । यसबाट विज्ञहरुको रोष्टर बनाइएको छ । रोष्टरमा गणित विषयका १८ जना, अनुसन्धान केन्द्रका ३४ जना, इञ्जिनियरिङ् क्षेत्रका ३१ वटा, औषधि र रसायन शास्त्रतर्फका ९ जना, सूचना प्रविधि क्षेत्रका १४ जना, जीवन विज्ञानका ३४ जना गरी करिब २ सय जना विज्ञ हुनुहुन्छ ।

अनुसन्धानकर्तालाई अनुसन्धानको डिजाइन/विधि, सूचना संकलन तथा विश्लेषण र प्रतिवेदनको समीक्षाका लागि प्राविधिक सहयोग पु¥याउनु सुपरीवेक्षकको मुख्य काम हो । हरेक अनुसन्धानकर्तालाई आयोगभित्र वा वाहिरका विज्ञहरुमध्येबाट एकजना सुपरीबेक्षक तोक्ने कार्यविधिमा उल्लेख छ । 

यस संस्करणमा अहिलेसम्मको यात्रा 

आयोगले चौथो संस्करणमा शोधकर्ता छनोट गरिसकेपछि जानकारीमूलक सत्र (इन्फो सेसन) सञ्चालन गरेको थियो । यस सत्रमा कार्यक्रमको उद्देश्य, अपेक्षा गरिएको नतिजा, क्षेत्र र विषय, आवेदकको योग्यता, प्रस्तावको मापदण्ड र सीमा, छनोट प्रक्रिया, कार्यक्रमको समापन प्रक्रिया र विगतका अनुभवका बारेमा जानकारी दिइएको थियो । 

तेस्रो संस्करण (गएको वर्ष) के भएको थियो
गएको वर्ष शोधवृत्तिको तेस्रो संस्करण चलेको थियो । यस संस्करणमा ‘काठमाडौं महानगरपालिकामा सहरी सडक सुरक्षाको विश्लेषण’, ‘काठमाडौं महानगरपालिकामा भर्टिकल फार्मिङको सम्भावना’, ‘ज्येष्ठ नागरिकहरुको मानसिक स्वास्थ्यका लागि महानगरपालिकाको जिम्मेवारी’, ‘काठमाडौँ महानगरपालिकाका विद्यालयहरूमा स्टीम पेडागोजी लागू गर्ने विश्वास र शिक्षकहरूको तत्परता’, ‘काठमाडौँ महानगरपालिकामा आगलागी सम्भावित क्षेत्र म्यापिङ’, ‘काठमाडौँ महानगरपालिकाका अटिजम भएका बालबालिकाका लागि सूचना प्रविधि (आइसीटी) मा आधारित सिकाइ’, ‘काठमाडौं महानगरपालिकामा अनियमित रूपमा तयार गरिएको कंक्रिटमा मिक्स डिजाइन कंक्रिटको आर्थिक र संरचनात्मक प्रभाव अध्ययन’, ‘काठमाडौँ महानगरपालिका क्षेत्रभित्र चराहरूको लागि वासस्थान र कार्वन लागि स्पन्जको रूपमा सहरी प्याचहरूको अनुसन्धान’, ‘काठमाडौं महानगरपालिकाका विद्यालयहरूमा नेपाल भाषाको शिक्षण र सिकाइ अभ्यासको अध्ययन’ का विषयमा शोध कार्य भएको थियो ।