पुस १५, काठमाडौँ । 

काठमाडौँ महानगरपालिकाको वडा नंं २३ ले वडामा ३० जना सामुदायिक उद्धारकर्ता तयार गर्ने भएको छ । वडाध्यक्ष एवं विधायन समितिका संयोजक मचाराजा महर्जनले विपद जोखिम क्षति न्यूनीकरण सम्बन्धी २ दिने तालिममा वडाका योजनाका विषयमा जानकारी गराउँदै यस्तो बताउनुभएको हो । । वडाले आयोजना गरेको तालिममा जनप्रतिनिधि, कर्मचारी, स्वास्थ्य स्वयमसेविका, महिला  सञ्जाल, वडा टोल विकास संस्था र स्वयमसेवकहरुलाई सहभागी गराइएको थियो । 

‘हामीले झोँछे र ओमवहाल गरी २ वटा टोल विकास संस्था गठन गरेका छौँ । एउटा संस्थाबाट १५ जनालाई सहभागी गराएर ३० जना उद्धार स्वयम्सेवक बनाउँछौँ । आपत परेका बेला खोज, उद्धार, सहजीकरण र समन्वयनका लागि स्वयमसेवकले काम गर्नेछन् ।’ महर्जनले भन्नुभयो, ‘वडाभित्र करिब ७५५ घर घुरी छन् । यीमध्ये अधिकांश घर पुराना छन् । साँघुरा सडक, साँघुरा गल्ली वडाको अवस्थिति हो । सामान्य समयमा व्यवस्थापन राम्रो छ । विपदका समयमा यस्तो अवस्थितिमा काम गर्न चुनौतीपूर्ण हुन सक्छ । यसकारण अवस्थितिअनुसारको क्षति व्यवस्थापन पूर्वतयारीमा लागेका छौँ ।’

जनताले तिरेको कर जनताकै सुरक्षाका लागि खर्च गर्ने योजना बनाएका हौँ । उहाँको भनाइ थियो । 

विपदको जोखिम व्यवस्थापन गर्न जनप्रतिनिधि, कर्मचारीको भूमिका जति महत्वपूर्ण छ । त्यत्तिकै महत्वपूर्ण भूमिका समुदायका व्यक्तिहरुको हुन्छ । जोखिममा पहिलो पटक समुदायकै मानिस पुग्छन् । यसकारण वडाबासीलाई जनप्रतिनिधि र कर्मचारीसँगै राखेर तालिम दिइएको हो । वडा सचिव प्रमोद अधिकारीले जानकारी दिनुभयो । 

काठमाडौँका मूख्य ५ वटा विपदमा पहिलो भूकम्प हो । यसपछि क्रमशः बाढी, आगलागी, सडक दुर्घटना र महामारी हु्न् । यी विपत्तिका हरेक वडाका फरक जोखिम छन् । 

विपदमा सरकारी खर्च गर्दा धेरै पक्षमा विचार पुर्‍याउनु पर्छ 

तोकिएको विधि र प्रक्रिया अनुसरण गरेर मात्र सरकारको कोषमा जम्मा भएको पैसा खर्च गर्न सकिन्छ । तालिममा कार्यपत्र प्रस्तुत गर्दै महानगरपालिकाका निर्देशक नमराज ढकालले, विपदका समयमा गरिने खर्च सामान्य समयमा गरिने खर्चभन्दा फरक प्रकृतिको हुने बताउनुभयो । सामग्री, बस्तु तथा सेवा प्राप्त नहुन सक्छ । केही समयका लागि बजार असामान्य बन्न सक्छ । सामान्य अवस्थामा आवश्यक नहुने सामग्री बस्तु चाहिन सक्छ । यस्तो प्रतिकुल समयमा प्रतिस्पर्धी बजारबाट सामान वा सेवा नपाइन् सक्छ । यसबेला प्राप्त हुने ठाउँबाट सामान लिन सकिन्छ । यो अवस्थामा खर्च गर्दा पनि जनधन सुरक्षा र मानवीयताका पक्षलाई हेरेर खर्च गर्नुपर्छ । ढकालको भनाइ थियो । 

उहाँले, प्रस्तुतिकरणमा महानगरपालिकाले सञ्चित कोषमा भएको रकम खर्च गर्न बनाइएका विधि र प्रक्रियाका विषयमा जानकारी दिँदै, विश्वसनीयता, जवाफदेहिता र तटस्थताका आधारमा खर्च हुने गरिने बताउनुभयो । उहाँले महानगरपालिकाले जारी गरेको विकास सहायत कार्यविधिका विषयमा कुरा गर्दै यसको दायरालाई वडासम्म विस्तार गरिनुपर्ने बताउनुभयो । 

विद्युत जडान विधि गलत छ 
घर तथा भवनहरुमा गलत विधिबाट विद्युत जडान भइरहेको छ । हरेक ३ बर्षमा होटलहरुको इलेक्ट्रिकल अडिट गराउनुपर्छ । व्यक्ति बस्ने घरमा पनि ५ देखि ८ बर्षको अवधिमा एकपटक अडिट गराउनुपर्छ । तर, ठूला सहरहरुमासमेत यो अभ्यास भएको छैन । यसकारण विद्युतीय सामग्रीमा गडवडी भएर आगलागीको अवस्था सिर्जना हुन्छ । यही आगो जनधन क्षतिको कारण बन्ने गरेको छ । आगलागीका घटना हेर्दा ८० प्रतिशत विद्युतजन्य गडबडीबाट सुरु भएको देखिन्छ । कार्यक्रममा प्रस्तुतिकरण गर्दै दक्षिण एशियाली चट््याङ् सञ्जालका अध्यक्ष, प्राध्यापक डा. श्रीराम शर्माले, नेपालमा तत्काल विद्युत मापदण्ड आवश्यक रहेको उल्लेख गर्नुभयो । पुराना तथा जीर्ण र कमसल गुणस्तरका उपकरण प्रयोगले जनस्वास्थ्य प्रयोगशालाबाट गलत रिपोर्ट प्राप्त हुने भएकोले यसबाट सिर्जना हुने विपदका विषयमा पनि कुरा गर्नु पर्ने बेला आएको उल्लेख गर्नुभयो । 

विद्युतीय उपकरणका प्लगलाई अर्थिङ् नगर्नु वा गरिएका अर्थिङ् अवैज्ञानिक हुनु, अधिक भार र अधिक करेन्ट प्रवाह हुनु, प्रज्वलनशील पदार्थलाई विद्युतीय प्लगको नजिक जोड्नु, मल्टिप्लगको अनुचित प्रयोग गर्नु, करेन्ट लिक हुँदा पनि वासिङ् मेसिन, फ्रिजजस्ता उपकरण प्रयोग गरिरहुन, तारहरुको जोडाइ कमजोर हुनु (लुज कनेक्सन) विद्युतजन्य आगलागीका कारण हुन् । समान भोल्टेज व्यवस्थापन नगर्दा, सुरक्षा उपकरणको गुणस्तरमा ध्यान नदिँदा वा गलत तरिकाले जडान गर्दा, फल्ट लुप अवरोध (फल्ट लुप इम्पेन्डेन्स) का कारण पनि विद्युजन्य आगलागी हुने गरेका छन् । 

बढ्दै गएको विद्युतजन्य आगलागीको जोखिम घटाउन अब इलेक्ट्रिकल मापदण्डका विषयमा नीति बनाउनु पर्ने र समुदाय स्तरमा यसका विषयमा जानकारी दिनुपर्ने बेला हतार भइसकेको छ । 

भूकम्पमा मृत्युको पहिलो कारण संरचना हो, दोस्रो उपचार नपाउनु 

भूकम्पका समयमा मानवीय मृत्युको पहिलो कारण संरचना हो । त्यसपछि उचित समयमा उपचार नपाउनु मृत्युको दोस्रो कारण हो ।  

यस्ता जोखिमबाट बचाउन सबैभन्दा पहिले समुदायका मानिस पुग्छन् । जानेर भए पनि नजानेर भए पनि उसको ज्यान बचाउने वा धनको क्षति बचाउने प्रयास उनैले गर्छन् । तालिम प्राप्त व्यक्ति आउन त समय लाग्न सक्छ । यसकारण हरेक समुदाय व्यक्तिलाई विपद् जोखिम क्षति न्यूनीकरणका लागि तालिम दिनुपर्छ । यसले जनधनको क्षति कम गराउने प्रणाली विकास हुन्छ । प्रशिक्षक गोपीकृष्ण बस्यालले, समुदायमा भएका खुृला ठाउँको संरक्षण र विपदका समयमा प्रयोग गर्ने योजना, स्वास्थ्य सेवाको पहुँच सुनिश्चित गर्नु पर्ने, हरेक २ हजार व्यक्तिका लागि ६ जनाको उद्धार टोली गठन गर्नुपर्ने, उद्धारकर्ताको संख्याका आधारमा ५ प्रतिशत प्रशिक्षक उत्पादन गर्नु पर्ने सुझाव दिनुभयो ।    

विपद प्रतिकार्य कार्ययोजना घर घरमा बनाउनुपर्छ 

विपद परेका बेला कसरी सुरक्षित हुने, घरमै हुँदा आपतका बेला कुन ठाउँ प्रयोग गर्ने, बाहिर निस्किँदा कसरी निस्कने, कुन कुन सामान लिइर निस्कने, बाहिर कहाँ भेट्ने, आफू नजिक नभएको परिवारको सदस्यसँग कसरी सञ्चार स्थापित गर्ने, आफू र आफ्नो परिवार बचेको सुनिश्चित भए छिमेकीको अवस्थाका बारेमा थाहा पाउने, परिवारका सदस्यलाई अस्पताल लैजानु परे कुन संयन्त्र प्रयोग गर्ने, यस्ता साना तर महत्वपूर्ण विषयका लागि परिवारका सदस्य बसेर योजना बनाउनु पर्छ । तालिममा नेपाल रेडक्रस सोसाइटीका उपकोषाध्यक्ष नवराज भण्डारीले, घर घरमा बनाइने यसप्रकारका योजनाले समुदायको सुरक्षाका लागि ठूलो सहयोग हुने बताउनुभयो । 

एउटा टोलीमा ६ जना हुने गरी समुदायमा ४ वटा समूह बनाउनु पर्छ । हरेकलाई छुट्टाछुट्टै (खोज उद्धार, स्वास्थ्योपचार, सरसफाइ तथा स्वच्छता) जस्ता क्षेत्रको जिम्मेवारी दिनुपर्छ । यसबाट विपद व्यवस्थापन व्यवस्थित हुन्छ । भण्डारीको भनाइ थियो । 

मानवीय मृत्युका कारण हेर्दा सडक दुर्घटना विश्वव्यापी विपदका रुपमा देखिएको छ । सहरका धेरै ठाउँ घरबाट निस्कँदा नै सडकमा पुग्ने खालका छन् । भण्डारीले तथ्याङ्क उधृत गर्दै भन्नुभयो, १८ बर्षमुनिका २ लाख बालबालिकाले हरेक बर्ष सडक दुर्घटनाबाट ज्यान गुमाइरहेका छन् । हरेक ४ मिनेटमा विश्वमा कहीँ न कहीँ यस प्रकारको दुर्घटना हुने गरेको छ । उहाँले अब सडक सुरक्षाका विषयमा कुरा नगरे विपदको ठूलो पक्ष छुट्ने बताउनुभयो । 

प्रारम्भिक र विकसित आगो जसले पनि निभाउन सक्छ 

आगोको सानो स्वरुप अनियन्त्रित भयो भने ठूलो आगो हुने हो । आगोको प्रारम्भिक र त्यसपछि विस्तार हुने अवस्थाको आगो जोसुकैले पनि निभाउन सकिन्छ । अग्निनियन्त्रक नरेश कुँवरका अनुसार कुन बस्तुमा सल्किएको आगो के ले निभ्छ भन्ने थाहा भयो र व्यक्ति आत्तिएन भने सम्भावित ठूला आगलागीका घटना सुरु बिन्दुमै नियन्त्रण हुन्छ । आगोलाई ए, बी, सी, डी जस्ता विभिन्न प्रकारमा बाँडेर नियन्त्रणका उपाय गरिन्छ । काठ, दाउरा, कपडा, परालजस्ता बस्तुमा लागेको आगो पानीले निभाउन सकिन्छ । यस्तै डिजेल, पेट्रोल, मट्टितेलजस्ता बस्तुमा लागो निभाउन पानीसँग फम मिसिएको बस्तुको प्रयोग गर्नुपर्छ । 

प्रारम्भिक आगो नियन्त्रण गर्न राखिने फायर इस्टीङ्ग्वीसरका विषयका कुरा गर्दै उहाँले, फम भएको इस्टीङ्ग्वीसरले सबै खालको प्रारम्भिक आगो निभाउने हुनाले घरमा वा भवनमा यस्ता उपकरण राख्न सुझाव दिनुभयो । 

कार्यक्रमको समापन अवसरमा प्रयागराज सिंह सुवाल फुटसल प्रतियोगितामा भाग लिएका खेलाडी र खेल आयोजना गर्न सहयोग गर्ने व्यवस्थापकहरुलाई आभार पत्र प्रदान गरिएको थियो । खेल गएको भदौ २६ गतेदेखि असोज ३ गतेसम्म आयोजना भएको थियो ।