एआर, भिआर र क्युआरमा आधारित स्मार्ट सांस्कृतिक पर्यटन लागि प्रविधि विकास र सामग्री उत्पादन प्रारम्भ 

काठमाडौँ । काठमाडौँमा भएका सम्पदा क्षेत्रलाई एआर (अग्मेन्टेड रियालिटी), भिआर (भर्चुअल रियालिटी), क्युआर (क्विक रेस्पोन्स)मा आधारित स्मार्ट सांस्कृतिक पर्यटन विकास गर्ने उद्देश्यले सामग्री उत्पादन थालिएको छ । महानगरपालिकाको सम्पदा तथा पर्यटन विभागले बाखं न्यने वासँगको सहकार्यमा सामग्री उत्पादन थालेको हो । वसन्तपुर, स्वयम्भू, पशुपतिनाथ, बौद्ध र नरः दे (हाँडीगाउँ)का सम्पदाका सांस्कृतिक ऐतिहासिक र पुरातात्विक महत्व र यस क्षेत्रसँग सम्बन्धित सांस्कृतिक तथा सामाजिक चालचलन सम्बन्धी सामग्री उत्पादन भइरहेका छन् । सामग्रीको आधिकारिकताका पुष्टि गर्न इतिहास र लिपिको अध्ययन, पुराना व्यक्तित्वहरुसँग अन्तर्वार्ता लिइएको छ । महानगरपालिकाले चालु आर्थिक वर्षका नीतिमा हनुमानढोका दरबार क्षेत्रदेखि स्वयम्भूसम्मको सम्पदा मार्गलाई प्रवर्धन गर्ने, वसन्तपुर, स्वयम्भु, वौद्ध, पशुपतिनाथ र वसन्तपुरलाई सम्पदा मार्गका रुपमा विकास गर्ने, यी स्थानहरुको प्रवर्धनका लागि रणनीतिक, व्यवसायिक र पर्यटकीय मार्ग पहिचान र नक्साङ्कन गर्ने उल्लेख छ । 

यही नीति कार्यान्वयन गर्ने क्रममा थालिएको कार्यक्रममा पर्यटकलाई प्रदर्शन गरिने अडियो, भिडियो तथा दृश्यात्मक सामग्री उत्पादन गर्ने क्रममा स्वयम्भू क्षेत्रमा १८८ वटा, हनुमान ढोका दरबार क्षेत्रमा ४१ वटा, वौद्ध क्षेत्रमा ७ वटा, हाँडीगाउँ क्षेत्रमा २० वटा पशुपति क्षेत्रका ५६ वटा स्मारकको अध्ययन गरिएको छ । 

यसरी गरिएको अध्ययनले देखाएको अवस्थाका विषयमा विहीबार भएको छलफलका क्रममा सम्पदा तथा पर्यटन समितिका संयोजक आशामान संगतले भन्नुभयो, ‘विषय छुटेको भए थप्दै जाऔँला । यो सुधार गर्न सकिन्छ । तर, गलत सूचना भयो भने यो सुधार गर्न पनि सकिँदैन र छुट दिन पनि सकिँदैन ।’ उहाँले सामग्रीको आधिकारिता र पुष्ट्याइँका विषयमा कुरा गर्दै भन्नुभयो, ‘काठमाडौँको प्राचीनता, मौलिकतासँग जोडिएका सामाजिक र सांस्कृतिक परम्परा सामग्रीको मर्म हो ।’

‘यसरी उत्पादित सामग्रीहरु दिगो उपयोगका लागि हुन् । यसका लागि अध्ययन गर्ने, प्रारम्भिक सूचना तथा प्रशोधित सूचनामा काम गर्ने, प्राप्त सूचनालाई आधिकारिकता प्रदान गर्ने संयन्त्र निर्माण गरौँ ।’ समितिका सदस्य एवं वडा नं. १८ का अध्यक्ष न्हुच्छेकाजी महर्जनले भन्नुभयो, ‘यो हतारमा सक्ने काम होइन । सहभागिता र सहकार्यलाई निरन्तरता दिएर काम गरौँ ।’

सम्पदा तथा पर्यटन विभागका प्रमुख कुमारी राई भन्नुहुन्छ, ‘प्राप्त प्रमाण नै सामग्री उत्पादनका आधार हुन् । यहाँका कतिपय संस्कार, संस्कृति र परम्परा लोककथा र सामाजिक मान्यतामा आधारित पनि छन् । यसलाई अभिलेखिकरण गर्दै सामग्रीका रुपमा मान्यता दिनु पर्ने अवस्था पनि छ । 

स्मार्ट पर्यटनका लागि महानगर स्वर्णिम योजना ‘पर्यटकीय सहर’ कार्यक्रमअन्तर्गत प्रयोगकर्ता (पर्यटक) को आवश्यकता पहिचान र बजार सर्वेक्षण अध्ययन गरिएको थियो । ठमेल, बसन्तपुर, पशुपतिनाथ, बौद्ध र स्वयम्भुमा भेटिएका १२५ जना पर्यटकले सर्वेक्षणमा भाग लिएका थिए । उनीहरु २९ वटा देशबाट आएका थिए । सर्वेक्षणमा सहभागीमध्ये ९७.६% ले स्मार्ट फोन बोकेका थिए । घुम्न आउने प्रक्रिया गर्दा ११२ जना (९१.८%) स्मार्ट फोनबाट काम गर्नुभएको थियो । ४५ जना (३६.९%) ले ल्यापटपबाट, ४ जना (३.३%) ले डेक्सटप कम्प्युटरबाट र १३ जना (१०.७%) ले ट््याब्लेट प्रयोग गरेको बताएका थिए । यसका आधारमा महानगरपालिकाले प्रविधिका लागि उपयोग हुने सामग्री संकलन गरिरहेको छ । 

अग्मेन्टेड रियालिटी (एआर) मा अक्षर, ग्राफिक्स सूचना हुन्छन् । सम्बर्धन गरिएको वास्तविकता देखाउन मोवाइल एप्लिकेसनको प्रयोग हुन्छ । मोवाइलमा भएको क्यामराबाट कुनै बस्तु खिच्दा त्यसमा खिचिएको बस्तुसँग सम्बन्धित जानकारी देखाउँछ । नेपालमा यसको प्रयोग भइसकेको देखिँदैन । भर्चुअल रियालिटी र क्युआरका क्षेत्रमा भने धेरै प्रयोग भइसकेका छन् ।