नरः दे (हाँडीगाउँ)को गुरुयोजना र स्थानीयवासीले राखेको मागका आधारमा आगामी वर्षका योजनाको प्राथमिकता हुनेछ - वडाध्यक्ष, प्रजापती

काठमाडौँ । संस्कार, संस्कृति, परम्परा, सामाजिक जीवन र यससँग सम्बन्धि पूर्वाधारको प्राचीनता फिर्ता गर्ने योजनालाई प्राथमिकतामा राखेर हाँडीगाउँको विकास अगाडि बढिरहेको बताउँदै काठमाडौँ महानगरपालिका वडा नम्बर ५ का अध्यक्ष वीरेन्द्र प्रजापतीले, आगामी वर्षको योजनामा नरःदे (हाँडीगाउँ) गुरुयोजना र स्थानीयबासीको चाहनामा आधारित कार्यक्रमलाई प्राथमिकतामा राखिने बताउनुभएको छ । आज सम्पन्न भएको चालु आर्थिक वर्षको सार्वजनिक सुनुवाई र आगामी आर्थिक वर्षको योजना तर्जुमा छलफलमा बोल्दै उहाँले यस्तो धारणा राख्नुभएको हो । 

‘हाँडीगाउँको सांस्कृतिक पर्यटन प्रवर्धन तथा व्यवस्थापन गर्न गुरुयोजना निर्माण कार्य अन्तिम चरणमा पुगेको छ ।  गहना पोखरीको मौलिकता फर्काउन पुनःनिर्माण कार्य खरिद प्रक्रियामा गएको छ । वडाभित्रका परम्परागत सडकको मौलिक नामाकरण गर्ने काम अन्तिम चरणमा छ । अन्य सडकको नामाकरण प्रक्रिया थालिएको छ । धनगणेश मन्दिर पुननिर्माण र त्यसै परिसरमा पार्क निर्माण कार्य सार्वजनिक खरिद प्रक्रियामा रहेको छ । जीवन्त हाँडीगाउँ कार्यक्रम सञ्चालनमा रहेको सडकका दायाँवायाँका भवनहरुलाई मौलिकता प्रदान गर्न मोहडालाई एकरुपता दिन अनुदान दिने कार्यक्रम अन्तिम चरणमा पुगेको छ ।’ प्रजापतीले योजना र कामको विवरण सुनाउनुभयो । 

द्यो छेँ फल्चा मर्मत, ढटुटोल फल्चा, डवली फल्चा पुनःनिर्माण, वडा भवन, धनगणेश सत्तल, मालीगाउँ डवली, भित्री सहरको ढोका बहा र सत्यनारायण मन्दिर प्रवेश द्वार निर्माण कार्य अन्तिम चरणमा पुगेको छ । नाट्येश्वरी र भीमसेनस्थानमा आगामी वर्षमा प्रवेश द्वार बनाउने योजना छ । उहाँले, कालोपुल लामो गल्ली, महादेव गल्ली, देछेँ र भाटभटेनी पछाडिको गल्लीमा फायर हाइड्रेन्ड जडान गरिएको, कृष्ण मन्दिर, नाट्येश्वरी ओरालो, मालीगाउँ ओरालोमा मौलिक सभ्यता झल्किने चित्र लेखन कार्य भएको, धन्वन्तरी पञ्चेधारामा खानेपानीको व्यवस्था गरिएको, भित्री सहरी क्षेत्रमा एकतर्फी सडक कायम गराएर आवागमन सहज गराइएको जानकारी दिनुभयो । 

मालीगाउँ द्य छेँः पुनःनिर्माण अन्तिम चरणमा पुगेको छ । मालीगाउँकै डवली निर्माण सम्पन्न भइसकेको छ । फल्चा पुनःनिर्माण अन्तिम चरणमा पुगेको छ । भाटभटेनी ढुङ्गेधारा पुनःनिर्माण सुरु भएको छ । भत्केको पुलमा खेल मैदान निर्माण कार्य थालनी भएको छ । स्केट वोर्ड चिल्डेन पार्क निर्माण कार्य सुरु भएको छ । वुद्ध विहार भवनलाई मौलिकता प्रदान गर्न काम भइरहेको छ । कृष्ण मन्दिरसँगैको नारायण मन्दिर र मनमानेश्वरी मन्दिर पुनःनिर्माणका लागि तयार पारिएको विस्तृत परियोजना प्रतिवेदन (डीपीआर) स्वीकृतिका लागि पुरातत्व विभागमा पठाइएको छ । प्रतिवेदन स्वीकृत भएपछि काम थालनी हुनेछ । ढल्कुको फल्चा निर्माण सुरु भइसकेको छ । सानो गौचरण फल्चा निर्माण कार्य निर्माण सुरु हुने चरणमा छ । सानो गौचरण खेल मैदान पुननिर्माण भइरहेको छ । यस्तै राजकुलो मार्गमा ढल राख्ने र पिच गर्ने काम अन्तिम चरणमा पुगेको छ ।   

महानगरपालिकाको वर्गीकरणमा मझौता वडामा पर्ने यो वडाको पूर्वमा वडा नम्बर ७, पश्चिममा वडा नम्बर ३ र ४, उत्तरमा वडा नम्बर ४ र दक्षिणमा वडा नम्बर ३० को सिमानामा घेरिएको छ । १२ हजार जनसंख्या रहेको वडामा करिब ६ हजार मतदाता छन् । २६ सय घरधुरी भएको वडामा करिब २४ सय करदाता सूचीकृत छन् । वडा सचिव विमल ज्ञवालीका अनुसार चालु आर्थिक वर्षका लागि स्वीकृत ८४ वटा योजनामध्ये ८२ वटा कार्यान्वयमा गएका छन् । ५० वटा निर्माण सम्पन्न भएका छन् । वडाले अहिलेसम्म पूँजीगततर्फ ४ करोड ३८ लाख रुपैयाँ खर्च गरेको छ ।  

सामाजिक विकासतर्फ ढाकाको कपडा बुन्ने तालिम, बाँसुरी बादन, चर्या नाच, भान्सालाई औषधालय बनाउने तालिम सम्पन्न भएका छन् । परम्परागत सिपतर्फ माटोका भाँडा बनाउने तालिम र प्रविधि हस्तान्तरण गरिएको छ । ज्येष्ठ नागरिकहरुलाई तीर्थाटन गराइएको छ । अहिले व्युटिपार्लर, सेनिटाइजर, साबुको झोल बनाउने तालिम चलिरहेको छ । यसपछि शैक्षिक परामर्श, मनोसामाजिक परामर्श, मकैको खोस्टाको फूल र बुके बनाउने तालिम सञ्चालन गर्ने योजना छ । 

रुद्रमती, कालोपुल, रमाइलो चोक, पहेँलो पुल, पञ्चेधारा, सानो गौचरण, टंगाल, मनमानेश्वरी, विशालनगर, धनगणेशलगायत क्षेत्रमा सीसीटिभी क्यामरा जडान गरिएका छन् ।

वडाको पहिचानलाई जीवन्त हाँडीगाउँले परिचित गर्दै लगेको छ । २०८० असोज ५ गतेदेखि सुरु भएको कार्यक्रमले संस्कार, संस्कृति र परम्पराको जगेर्ना गर्दै स्थानीयबासीको आयमा पनि सकारात्मक प्रभाव पारेको छ । वडा सदस्य विजयप्रकाश कर्माचार्यका अनुसार शनिवार दिउँसो २ बजेदेखि साँझ ८ बजेसम्म चल्ने कार्यक्रमको एक दिनमा ४० लाख रुपैयाँसम्मको कारोबार भएको छ । हाँडीगाउँ गुरुयोजनाअन्तर्गत सुधारका क्षेत्रमध्ये वातावरणीय सुधारका लागि यस दिन दथु टोल कृष्ण मन्दिर, डवली चोक हुँदै कोटालटोल भवरकुँसम्म सडक खण्डमा सवारी प्रवेश निषेध गरिएको थियो । यस क्षेत्रमा विहान ८ बजेदेखि बेलुका ८ बजेसम्म सवारी साधन प्रवेशमा रोक लगाइन्छ । यस क्षेत्रमा हाँडीगाउँको मौलिक जीवन पद्धतिसँग सम्बन्धित कला तथा सिप (सुकुल बुन्ने, काष्ठकला, माटोका भाँडा बनाउने), रञ्जना लिपि लेखन सिप, मौलिक खाना, परम्परागत बाद्यबादन, गायन तथा नृत्य र मौलिक सामाजिक खेलसहितको सडक महोत्सव आयोजना गरिन्छ । खेलमा सहभागी हुन, खाना खान तथा मौलिक कला हेर्न टाढा टाढाबाट मानिसहरु सहभागी हुने गरेका छन् । यस क्षेत्र भएर गुड्ने सवारी साधनलाई धोवीखोला कोरिडोर, गहनापोखरीबाट वडा कार्यालयतर्फको भित्री सडकको प्रयोग गर्ने व्यवस्था मिलाइएको छ । 

स्थानीयका अपेक्षा
सहरका अन्य ठाउँभन्दा यस क्षेत्रका समस्या फरक छैनन् । पूर्वाधार निर्माण गरिसकेपछि ठेक्केदारले बाँकी रहेका निर्माण सामग्री नउठाइदिँदा हिँड्न कठिन भएको, त्यही सामग्रीले ढल बन्द गराइदिएको गुनासो वडाबासीको छ । सामुदायिक कुकुरको व्यवस्थापनमा महानगरपालिकाले काम गरिहाल्नु पर्नेछ । घरमा पालेका कुकुर सडकमा छोड्ने प्रवृत्ति निरुत्साहित गर्नुपर्छ । सार्वजनिक जग्गाको संरक्षण, खुला स्थानमा समान पहुँच, विकास योजनामा पहुँच वृद्धि, खानेपानीको व्यवस्थापनमा थप काम गर्नु पर्ने, सिपमूलक र रोजगारमूलक तालिम बढाउनु पर्नेलगायत वडाबासीका माग छन् । 

वडाका सांस्कृतिक तथा सामाजिक परम्परालाई पुस्तान्तरण गर्नु पर्ने, डवली र चोकहरुको पुनउपयोग गर्नुपर्ने, घरेलु फोहर संकलन कार्यमा थप निगरानी गर्नु पर्ने उहाँहरुका माग छन् । नदीको कोरिडोर विस्तार गर्ने सरकारको योजना देखिन्छ । यसमा महानगरपालिकाको धारणा के हो? यो प्रक्रिया के हो? महानगरपालिकाले नागरिकलाई बुझाइ दिनुपर्छ । उहाँहरुले प्रक्रियामा जानकारीको माग राख्नुभएको छ । 

नरःदे (हाँडीगाउँ) को प्राचीनता

उपत्यकामा पूर्व लिच्छवि, वर्मा तथा लिच्छवि कालको संस्कृति र सम्पदाको लागि सर्वाधिक प्राचीन स्थानका रुपमा नरःदे (हाँडीगाउँ) लाई लिने गरिन्छ । इसापूर्व दोस्रो शताब्दीको पुरातात्विक अवशेष र सांस्कृतिक सम्पदा तथा भवनहरुको जग यसै क्षेत्रमा भेटिएका छन् । सत्यनारायण परिसरमा प्राचीन बस्ती र पूर्व लिच्छवि कालका मन्दिरका अवशेष पाइएका छन् । 

गहना खोज्ने पोखरी, कुमार कार्तिकेय र भीमसेनको मन्दिर, कृष्ण मन्दिर, टुँछें, नासद्यो (थटाल टोल), नासद्यो (कोटाल टोल) र द्योछें (दथुटोलमा) यहाँका प्राचीन पहिचान हुन् । मनमानेश्वरी, सत्यनारायण मन्दिर, भारवीको धारा, अंशुवर्माको वडापत्र रहेको डबली, न्याल्मलोंह र (चौखटको चोक्ट्या नारायणको चोक र कैलाशकुट भवनको चमत्कारी तलाउ यसै क्षेत्रमा पर्छन् ।

यस क्षेत्रबाट चल्ने टुँडालदेवीको जात्रा किराँतकालीन र नारायण जात्रा लिच्छविकालीन भएको मानिन्छन् ।