आरोग्य जीवनका लागि जडीबुटी र घरेलु मरमसला : वडा १६ बाट गृहिणीहरुका लागि तालिम

काठमाडौँ । ‘आरोग्य जीवनका लागि व्यक्तिगत र परिवारको तहमा हरेक भान्छालाई औषधालयका रुपमा उपयोग गर्नुपर्छ । भान्छामा प्रयोग हुने परम्परागत मरमसला, ती मरमसलासँगै आफू वरिपरि पाइने जडिबुटी चिन्नुपर्छ । यस्ता बस्तुको प्रयोग विधि थाहा पाउनु पर्छ । मात्रा मिलाएर प्रयोग गर्नुपर्छ । यसबाट आरोग्य जीवन प्राप्त गर्न सकिन्छ ।’ आरोग्य जीवन पाउने उपायका बारेमा चर्चा गर्दै काठमाडौँ महानगरपालिकाको वडा नंं १६ मा आयोजना गरिएको घरेलु मरमसला र जडिवुटीको प्रयोग सम्बन्धी ३ दिने तालिमको समापन अवसरमा व्यक्ति र परिवारसँगै सरकारले पूरा गर्नु पर्ने दायित्वका विषयमा कुरा गर्दै, सरकारले रोग लागेपछि उपचार गर्ने प्रणालीका लागि गर्ने खर्चमा भन्दा रोग लाग्नै नदिने उपायका लागि खर्च प्रणाली विकास गर्नु पर्ने निष्कर्ष निकालिएको छ । आरोग्य संस्थासँगको सहकार्यमा वडाले आयोजना गरेको तालिममा आमन्त्रित विशिष्ट पदाधिकारी, प्रशिक्षक र  सहभागी स्थानीय गृहिणीहरुले यस्ता बस्तुको लाभका विषयमा कुरा गर्दै निष्कर्ष निकालेका हुन् । 
 
शुक्रबार सम्पन्न तालिमका सहभागीहरुलाई प्रमाण पत्र प्रदान गर्दै महानगरपालिकाका उपप्रमुख सुनिता डंगोलले, खानाबाट व्यक्तिमा रोगको शुरुवात् हुने भएकोले महानगरपालिकाले स्वच्छ भान्छा, आरोग्य जीवनलगायत कार्यक्रमबाट निदानात्मक स्वास्थ्य सेवा थालेको बताउनुभयो । ‘ताजा र गुणस्तरीय अन्नपात, सागसब्जी र फलफुलको उपलब्धता, ढुवानी, भण्डारण, भान्छाको स्वच्छतामार्फत पोषणयुक्त तथा सुक्ष्म पोषक तत्वको सन्तुलनयुक्त भान्छा कायम गरेर परिवारको भान्छा सुधार गर्न चाहेका छौँ । खाद्य सेवाबाट वितरण हुने खानालाई स्वच्छ बनाउन फुड सेफ्टी बुट क्याम्पलगायत कार्यक्रम सञ्चालन गरेका छौँ ।’ डंगोलले भन्नुभयो, ‘परम्परादेखि प्रयोग गरिँदै आएका, जिब्रोले स्वाद थाहा पाएका मरमसलाले सन्तुष्टि पनि दिन्छ । पोषण पनि दिन्छ । यसले दिने लाभ पाउन भने व्यक्ति व्यक्तिले खाद्य आचरण सुधार गर्दै जानु पर्ने भएको छ ।’ उहाँले प्याकेजिङ् गरिएका, सुरक्षाका लागि रसायन राखिएका, लामो समय भण्डारण गरिएका खानाको प्रयोग घटाउँदै र परम्परागत बनाइने तथा खाइने खानाको परिकारलाई बढाउँदै लैजानु पर्नेमा जोड दिनुभयो । 

कार्यक्रममा वागमती प्रदेश सभा सदस्य बसन्त मानन्धरले, तालिममा सिकेका कुरा परिवार हुँदै समाजमा विस्तार गर्न सके लाभ बढ्ने बताउनुभयो । ‘महत्वपूर्ण कामको थालनी भएको छ । यसलाई निरन्तरता दिन प्रदेश सरकारको भूमिका आवश्यक भए त्यसलाई सहयोग गर्नेछु ।’ मानन्धरले सहकार्यका लागि तत्पर रहेको बताउनुभयो । कार्यक्रममा वडा नम्बर १६ का अध्यक्ष रोजिना श्रेष्ठले, वडाबासीलाई रोग लाग्नबाट बचाउने कार्यक्रमहरुलाई वडाबाटै निरन्तरता दिन सकिने बताउनुभयो । ‘हेर्दा सामान्य लाग्न सक्छ । चाहिन्छ र? जस्तो लाग्न सक्छ । तर, सहरी जीवनमा खाद्य आचरण र स्वच्छ भान्छा सम्बन्धी प्राथमिकतामा राख्नु पर्ने कार्यक्रम बनेका छन् ।’ श्रेष्ठको भनाइ थियो । 

तालिमका सहभागीहरुले, खानालाई भोक मेट्ने बस्तुका रुपमा मात्र बुझेकोमा तालिमपछि सबैभन्दा ठुलो औषधि नै खानपान रहेछ भन्ने महसुस भएको धारणा राख्नुभयो । कार्यक्रममा आयोजकहरुले घरेलु मरमसला र जडिबुटी प्रवर्धनको कार्यक्रमलाई महानगरपालिकालाई निदानात्मक स्वास्थ्य सेवा र रचनात्मक उद्योगसँग जोडेर विस्तार गर्न आग्रह गर्नुभयो ।  

प्रशिक्षक मञ्जिप शाक्यका अनुसार तालिममा २० प्रकारका मरमसलाको परिचय, यिनीहरुको स्वास्थ्य सम्बन्ध, प्रयोग विधि र लाभका विषयमा ज्ञान र प्रयोग विधि सिकाइएको थियो । हलु (बेसार), मले (मरिच), मि (मेथी), लाबा (लसुन), लवं (ल्वाङ्), यला (अलैची), झिकुचा (जिम्बु), चि (नुन), पालु (अदुवा), हिं (हिङ्), बेचि (बिरेनुन), जि (जिरा), इमु (ज्वानो), चिकं (तेल), तेबु (टिमुर), कपु (कपुर), दालचिनी, तेजपात, सुकमेल, घिउको भान्छामा उपयोग तालिमका मुख्य विषय थिए । 

यी मरमसला तथा जडिबुटीहरु नेपाली भान्छामा तरकारी, अचार र दालमा प्रयोग गर्ने गरिन्छ । सरीर दुख्दा, पोल्दा, टाउको दुख्दा, ठोक्किएर दुख्दा, मर्किँदा, सुन्निँदा लेप तथा घोल लगाउने, खानामा अरुचि हुँदा, छाला तथा अनुहार डाबर आउने तथा चिलाउने जस्ता समस्या खाने गरिन्छ । परम्परादेखि प्रयोग गरिएका यस्ता जडिबुटी तथा मरमसलाहरुको प्रयोग परम्परागत वैद्यहरुले गर्दै आएका  छन् । 

‘पेट दुख्दा, पेटमा हावा भरिँदा, कब्जियत हुँदा, रुघाखोकी लाग्दा, पिसाब पोल्दा, आँखा दुख्दा घरमै पाइने यस्तै जडिबुटीहरुको प्रयोग गर्ने गरिएको पाइन्छ । यस्ता बस्तुको मात्रा र विधि जान्न सक्ने हो सम्भावित रोगबाटै बच्न सकिन्छ । समस्या सुरु हुँदा हुँदै रोकथाम गर्न सकिन्छ । यसकारण भान्छालाई औषधालायका रुपमा विकास गरौँ । अस्वस्थ्यकर खानाबाट परिवारलाई आर्थिक बोझ हुने बाटोमा जानबाट रोकौँ ।’ शाक्यको अनुरोध छ ।