पचली भैरव जात्रामा काठमाडौँ महानगरको हात

काठमाडौँ । पचली भैरव जात्रा (तेप आजु) लाई सभ्य र भव्य रुपमा मनाउन काठमाडौँ महानगरपालिकाले सहजकर्ताको भूमिका निर्वाह गर्ने भएको छ । जात्रा व्यवस्थापन समितिले सभ्य भएर भव्य रुपमा जात्रा सञ्चालन गर्ने, ट्राफिक प्रहरीले यातायात आवागमन व्यवस्थापन गर्ने, सुरक्षा निकायले शान्ति सुरक्षा प्रदान गर्नेलगायत कामको विभाजन गरिएको छ । आज काठमाडौँ महानगरकी उपप्रमुख सुनिता डंगोलको अध्यक्षता र प्रमुख बालेन्द्र शाह (बालेन) को प्रमुख आतिथ्यतामा सम्पन्न समन्वय बैठक बसेर यस्तो निर्णय गरिएको हो । 

बैठकमा प्रमुख शाहले, पचली भैरवको महिमा, कथा र ऐतिहासिकता सुन्न र बुझ्न पाएकोमा प्रशसन्नता व्यक्त गर्दै यो जात्रालाई इन्द्रजात्राको जस्तै गरेर महत्वका साथ मनाउनु पर्ने धारणा राख्नुभयो । ‘सगरमाथाजस्ता प्राकृतिक सम्पदासँगै काठमाडौँका जात्रा र पर्वसँग सम्बन्धित संस्कार र संस्कृति पनि प्रवर्धन योग्य भएको छन् । यिनीहरु धार्मिक, सांस्कृतिक पर्यटनका बनिबनाउ पूर्वाधार हुन् । यिनीहरुको प्रवर्धनले पर्यटन र स्थानीयबासीको आयमा वृद्धि हुन्छ ।’ प्रमुख शाहले यसको महत्वलाई ब्राण्डिङ् गर्नुपर्नेमा जोड दिनुभयो । 

बैठकमा उपप्रमुख डंगोलले, स्वतस्फूर्त रुपमा जात्रा सञ्चालन गर्न काठमाडौँ महानगरपालिकाले आर्थिक र प्राविधिक रुपमा सहयोग गर्ने बताउनुभयो । ‘जात्राको निरन्तरताका लागि हामीले ५० लाख रुपैयाँको अक्षयकोष स्थापना गर्न बजेटको व्यवस्था गरेका छौँ । पर्वमा रहर र आदरका साथ पूजा आजा गरौँ । करले पूजा गर्दा यस्को मौलिकता विग्रिदै जान्छ । यसको मौलिकता बचाउनमा सबैको जिम्मेवारी रहन्छ ।’ उपप्रमुख डंगोलले भन्नुभयो, ‘जात्रामा खटिने स्वयमसेवकहरुले मदिरा सेवन नगर्दा राम्रो हुन्छ । गुठीयार र स्थानीयलाई मात्र जात्रा चलाउन कठिन हुन सक्छ । त्यसमा महानगरले आफ्नो भूमिका निर्वाह गर्नेछ ।’

जात्रा सञ्चालन हुने मार्गमा यातायात प्रवेश निषेध गर्नुपर्छ । बैठकमा सम्पदा तथा पर्यटन समितिका संयोजक एवं वडा नं. ८ का अध्यक्ष आशामान संगतले भन्नुभयो, ‘यी जात्राहरुलाई स्थानीय जात्राका रुपमाभन्दा राष्ट्रिय जात्राका रुपमा मनाउनुपर्छ । यस्ता पर्वको प्रवर्धन गर्नुपर्छ ।’ जात्रा सञ्चालन गर्न गुठी सस्थान, कौसी तोसाखाना, हनुमानढोका दरबार हेरचाह अड्डालगायत सबैको सक्रिय सहभागिताको खाँचो छ । बैठकमा जात्रा व्यवस्थापन समितिकासमेत अध्यक्ष रहनुभएका वडा १२ का अध्यक्ष बालकृष्ण महर्जनले भन्नुभयो, ‘जात्रामा १९ बर्षसम्म रुद्रविनायकको सहभागिता थिएन । २०७१ सालमा समिति गठन गरेर पुनः आगमन गराइएको हो । जात्राका अङ्ग छुटाउँदै होइन, जोड्दै लैजानुपर्छ ।’

पचली भैरव क्षेत्र विकास समितिका महासचिव सन्तकुमार महर्जनकाअनुसार यो पर्व किराँतकाल अघिदेखि नै राज्य र शक्तिसँग सम्बन्धित जात्रा हो । ‘राजा गुणकामदेवले दक्षिण कोलियोग्रामका क्षेत्रपालका रुपमा पचली भैरवको स्थापना गरेका हुन् । राजासँग खड्ग साट्ने परम्परासँग जोडिएको यो जात्रासँग सम्बन्धित ठाउँको करिब १० रोपनी १३ आना जग्गा दुरुपयोग भएको छ ।’ महासचिव महर्जनले भन्नुभयो, ‘जात्राको अस्तित्व बचाउन सम्पत्तिको पनि सुरक्षा हुनुपर्छ ।’  

पचली भैरव शक्ति पीठ हो । राजाहरुलाई शासन चलाउन आवश्यक पर्ने शक्ति यस पीठबाट प्राप्त हुन्छ भन्ने मान्यता छ । यस ठाउँमा आएर नेपाली सेनाले पनि शक्ति पूजा गर्ने गरेको छ । शार्दुलजंग गुल्मका सेनानी शिव भँडेलकाअनुसार काठमाडौँका २६ वटा जात्रा र पर्वमा गुर्जुको पल्टन लैजाने गरिएको छ । यसमध्ये पचली भैरवको जात्रा पनि एक हो । 

यस बर्ष असोज १० गतेबाट जात्राका कार्यक्रम विधिवत सुरु हुँदैछन् । यसदिन गुठीयारहरुको परम्परागत विधिबाट हुने पूजा अर्चनापछि नाय्पाचोबाट सांस्कृतिक बाजागाजासहित क्वहिति लगिन्छ । असोज १३ गते भैरवलाई विराजमान गराउने कार्यक्रम छ । यसदिन क्वहितिमा थकु जुजुको पूवआजा गरी थकु जुजुको घर भीमसेन स्थान लगिनेछ । 

भीमसेन स्थानमा थकु जुजुको घरमा पचली भैरवलाई आफ्नै आसनमा राखेपछि परम्परागत विधिबाट आचाजुलाई पूजा गराइन्छ । यो पूजा सकिएपछि भीमसेनस्थान, क्वहिति, जैसीदेवल, ह्युमत, ओन्दे, मुस्किला –मुस्का) गणेश, टेकु हुँदै पचली भैरव पु¥याइन्छ । 

त्यसपछि पचली भैरवमा होम हुन्छ । यो विधि सकिएपछि सांस्कृतिक गथु बाजाको तालमा च्यागु खल, श्री पचली भैरव पुजारी र गुठीयारका थाकुलि तथा थाकुलि खलक मिलेर घ्याम्पो भर्ने काम गरिन्छ । 

असोज १४ गते ताःकाय्गुलाई जात्रामा लैजान मिल्ने बनाउन कसकास गरिन्छ । यसैदिन द्योसिँको पूजा, रुद्रविनायकलाई आसनमा राखिनेछ । त्यसपछि निराहार बसेको मानवरुपी अजिमालाई घ्वाःयागु गरिन्छ । त्यसपछि सबै पुजारी, गुरुजुको पल्टन मिलेर जात्रा सुरु गर्छन् । 

यो जात्रामा जीवित देवी कुमारीको शक्ति बढाउन आँखा जुधाउने चलन छ । यो विधि वेलुका साढे ८ बजे हुनेछ । व्रह्मटोलमा रहेको श्वेतभैरवको दर्शन बेलुका ९ बजे हुनेछ । १२ बर्ष १२ जना साथीकोमा जाने परम्पराअनुसार यस बर्ष मटुलाछीको घरमा स्वागत गरेर आसनमा राखेपछि यस बर्षको जात्रा सकिन्छ । 

सम्पदा विभागका उपनिर्देशक सृजृ प्रधानकाअनुसार रुद्रविनायक, मुक्ता गणेद्यः, नयाँ अजिमा र पचली भैरवलाई जोडेर जात्रा व्यवस्थापन काठमाडौँ महानगरपालिकाको सम्पदा तथा पर्यटन विभागले काम गर्नेछ । 

तस्विर : विनय शाक्य