'निर्माण सम्पन्न पूर्वाधारको संरक्षण, सञ्चालन तथा व्यवस्थापनका लागि कार्यविधि तर्जुमा गर्न आवश्यक' - संयोजक, डंगोल, अनुगमन समिति 

काठमाडौँ । महानगरपालिकाले निर्माण गरेका सार्वजनिक पूर्वाधारको संरक्षण, सञ्चालन र व्यवस्थापनका लागि कार्यविधिको आवश्यकता महसुस भएको बताउँदै काठमाडौँ महानगरपालिकाका उपप्रमुख एवं अनुगमन समितिका संयोजक सुनिता डंगोलले, कार्यविधि तर्जुमा प्रक्रिया तत्काल अगाडि बढाइने बताउनुभएको छ । आज महाङ्काल सत्तल र खुला मञ्चको अनुगमन गर्दै उहाँले भन्नुभयो, ‘महानगरपालिकाले उद्यान तथा पार्क, पोखरी, मठमन्दिर, सत्तल, चोकलगायत सार्वजनिक उपयोगका धेरै संरचना निर्माण गरेको छ । यसका लागि धेरै खर्च गरिएको छ । नागरिकबाट संकलन भएको राजस्वबाट निर्माण गरिएका यस्ता संरचनाको दिगो उपयोग गर्न, स्वामित्व र संरक्षणका लागि समुदायको सहभागिता जस्ता व्यवस्थामा स्सुनिश्चित गर्न कार्यविधि चाहिन्छ ।’

‘पूर्वाधार निर्माण एक पटकको योजना हो । तर, सञ्चालन व्यवस्थापन दैनिक काम हो । कतिपय सम्पदा संरचनाहरु जीर्ण हुँदा मर्मत सम्भार तथा पुननिर्माणको दायित्व लिने कोही देखिँदैनन् । महानगरपालिकाले पुननिर्माण गरिदिएपछि स्वामित्व दावी गर्दै आउने पनि देखिएको छ । सार्वजनिक सम्पत्तिको उपयोगसँग सम्बन्धित यावत समस्या समाधान गर्ने गरी कार्यविधि बनाएपछि समान मापदण्डका आधारमा सार्वजनिक सम्पत्तिको संरक्षण, सम्बर्धन र उपयोग सुनिश्चित हुनेछ ।’ उहाँ प्रक्रिया थालनी गर्न सार्वजनिक निर्माण विभागका अधिकारीहरुलाई निर्देशन दिनुभयो । 

अनुगमन क्रममा प्रमुख प्रशासकीय अधिकृत सरोज गुरागाईँ, सहरी योजना आयोगका उपाध्यक्ष डा. सुमननरसिंह राजभण्डारी, सार्वजनिक निर्माण विभाग, सम्पदा तथा पर्यटन विभाग र योजना अनुगमन तथा मूल्याङ्कन एकाइका अधिकारीहरु सहभागी हुनुहुन्थ्यो । खुला मञ्चको अनुगमनका क्रममा वडा २८ का अध्यक्ष, वडा २७ का कार्यवाहक अध्यक्ष, वडा सदस्यहरु, स्थानीय र क्लवका अधिकारी पनि आउनुभएको थियो । 

महाङ्काल सत्तल निर्माणको निरीक्षणका क्रममा कालोपत्रे गरेर अग्लिँदै गएको सडक र सत्तल क्षेत्रको जमिन सतह मिलाउने, परिसरमा पानी पुनःभरण प्रणाली राख्ने, काठका चुकुल बलियो बनाउने, थामसँग पर्खाल र अन्य भाग एक ढिक्का बनाउने लगायत विषयमा छलफल गरिएको थियो । यस्तै खुला मञ्चको संरक्षण र उपयोगमा स्थानीयबासी तथा क्लवहरुको सहभागिताका विषयमा कुराकानी भएको थियो । 

खुला मञ्चको नजिक आरसीटी क्लव, संकटा क्लब, मच्छिन्द्र क्लव, एनआरटी क्लव, मित्र युवालगायत क्लव छन् । अनुगमनका क्रममा क्लवका प्रतिनिधिहरुले महानगरपालिकाको मार्गनिर्देशन अनुसार यसको संरक्षणका लागि दायित्व लिने र उपयोग दावी गर्ने बताउनुभएको थियो । उपयोगमा प्रसङ्गमा उपप्रमुख डंगोलले, पहिलेको उपयोग विधि, धार्मिक तथा अन्य सामाजिक सम्बन्धका विषयमा जानकारी लिनुभएको थियो ।

महाङ्काल चौघेरा सत्तल 
टुँडिखेलको पश्चिमतर्फ महाङ्काल मन्दिर परिसर चौघेरा सत्तलको पुननिर्माणका लागि २०८१ मंसिर २४ गते शिलान्यास भएको हो । पुननिर्माणका लागि २०८० फागुन ४ गते सार्वजनिक सूचना जारी गरिएको थियो । यसबाट ५ वटा प्रस्ताव पेश भएका थिए । यीमध्ये ४ वटाको प्राविधिक प्रस्ताव अस्वीकृत भए । निर्माण पक्षलाई २०८१ असार १९ गते कार्यादेश दिइएको थियो । सत्तलको निर्माण अवधि २०८३ असार १९ गतेसम्म हो । 

१० करोड १० लाख ७९ हजार २७९ रुपियाँ लागत अनुमान भएको योजना सार्वजनिक खरिद प्रक्रियाबाट छानिएको विनायक÷एसपि÷बोहोरा जेभि निर्माण कम्पनीले १० करोड ५ लाख १० हजार ६१९ रुपियाँमा निर्माण पुननिर्माणको काम गरिरहेको छ । परम्परागत निर्माण सामग्री र शैली पुननिर्माणको मुख्य विशेषता हो । वरिष्ठ इञ्जिनियर रविन्द्र रिजालका अनुसार सत्तल ५८३.८१ वर्गमिटर क्षेत्रफलमा पुननिर्माण भइरहेको हो । हरेक तलाको क्षेत्रफल १९४.४७ वर्गमिटर छ । यसमा जमिन तलामा ९ वटा कोठा छन् । पहिलो तलामा ३ वटा सभा कक्ष, एउटा कोठा र एउटा भण्डार कक्ष छ । यस माथि बुइँगल छ । रिजालका अनुसार वि. सं. १९९७ सालमा खिचिएको तस्विरका आधारमा पुननिर्माण भइरहेको हो । 

मन्दिरको पूर्व, उत्तर र दक्षिण भागमा सत्तल छ । पश्चिमतर्फ पर्खाल र कलात्मक प्रवेश द्वार छ । सत्तलको छानो  झिँगटीको हुनेछ । 

महाङ्काल मन्दिर धार्मिक तथा सामाजिक सम्बन्ध 
मन्दिरका पुजारी दिपकहर्ष बज्राचार्यका अनुसार यो मन्दिर करिब १ हजार ३०५ सय वर्ष अगाडि निर्माण भएको हो । मन्दिर स्थापनाका बारेमा चलेको किंवदन्ती सुनाउँदै उहाँले भन्नुभयो, ‘भगवान शिवको आकाश यात्रा र तान्त्रिक शाश्वत बज्रसँग मन्दिर स्थापनाको कथा जोडिएको छ । शाश्वत बज्र मन्त्रसिद्धि महाविहार (सवल वहाल) मा घाम तापेर बसिरहेका बेला सबैतिर घाम थियो तर उहाँ बसेको ठाउँमा घामको प्रकाश छेकियो । घामको ताप कसरी छेकियो भनेर साधनाबाट हेर्दा आकाशमा ठूलो आकारको शक्ति देखियो । यो शक्तिलाई उनले तान्त्रिक शक्तिले खिचेर तल ताने । तल आएपछि उनलाई थाहा भयो कि तानेको शक्ति त शिव शक्ति रहेछ । दुष्कर्म गर्नेहरुको संहार गरेर घाँटीमा टाउकाको माला लगाएर आकाश मार्गबाट शिव तिव्वततर्फ गइरहनुभएको थियो । यो देखेर तान्त्रिकले नेपाल मण्डलमा पनि जनतालाई दुःख, महामारी र समस्या भएकोले यहाँका सबैको सुख शान्तिका लागि यतै बसिदिन आग्रह गरे । तान्त्रिकको आग्रह सुनेपछि शिवले तीन त्रिभुवनको अवस्था बुझ्नु पर्ने भएकोले सधैँ यहीँ बसिरहन नसक्ने बताएर आफू हरेक मंगलबार र शनिवार चाहिँ आउने बताउनुभयो । पहिले त मंगलबार र शनिबार मात्र मन्दिरमा श्रद्धालु आउने गर्दथे । अहिले सबै दिन आउँछन् ।’ 

शाश्वत बज्रले खिच्दा महाङ्काल पुरानो बसपार्कबाट पुतलीसडक जाने सडक खण्ड अद्व्रैत मार्गमा आएको बताइन्छ । प्रहरी कार्यालयसँगै अहिले महाङ्कालको सानो मन्दिर रहेको छ । त्यहाँबाट टुँडिखेलमा सार्नुसँग नेपालकी छोरी भृकुटी तिव्वतबाट फर्कँदा टुँडिखेल छेउमा बास बस्ने गरेको भन्ने भनाइसँग जोडिन्छ । यसबाहेकका अन्य कारण खोजीको विषय रहेको छ । 

यहाँ हिन्दू र वौद्ध धर्मावलम्बीहरुले आस्थापूर्वक पूजा आराधना गर्ने गर्नुहुन्छ । बौद्धमार्गी तिव्वतियनहरुका लागि यो तीर्थ स्थल नै हो । माडवारी समुदायले शनिदेवका रुपमा महाङ्कालको पूजा गर्ने गर्दछन् । महाङ्कालको दर्शन गरे जीवनमा संकटको समय आएका व्यक्तिहरुले दुःख, पीडा र समस्याबाट छुटकारा पाउन सक्छन् भन्ने विश्वाश छ । खराव कर्मको प्रायश्चित गर्दै सुधारको बाटोमा लाग्ने आशीर्वाद प्राप्त गर्न श्रद्धालुहरु मन्दिरको दर्शन गर्न आउँछन् । संकटाको दर्शनपछि महाङ्कालको दर्शनबाट अधिक लाभ हुने श्रद्धालुहरुको विश्वाश पाइन्छ । 

खुला मञ्च 
खुला मञ्चको पूर्वाधार सुधार गरेर अहिले प्राकृतिक दुबोसहितको घाँसे चउर बनाइएको छ । सतहको उवडखावड मिलाएर मलिलो माटो राखेपछि १४ हजार ६ सय वर्गमिटर क्षेत्रफलमा प्राकृतिक दुबो रोपिएको हो । महानगरपालिकाका सबै वडामा खेलकुद पूर्वाधारमा काम गर्न ६ करोड ९८ लाख ७० हजार रुपियाँ विनियोजन भएको छ । यही कार्यक्रमबाट सार्वजनिक निर्माण विभागले खुला मञ्च सुधार गरेर चउरमा दुबो रोपेको हो । यसका लागि करिब ९० लाख रुपियाँ खर्च भएको छ । 

चउरको वरिपरि ४ मिटर चौडाइको पैदल बनाइएको छ । सहरका विभिन्न ठाउँका पैदल मार्ग स्तरउन्नति गर्दा निकालिएका हेक्जागोनल ब्लकहरु ल्याएर यस ठाउँको पैदल मार्ग बनाउन पुनःप्रयोग गरिएको हो । 

पैदल मार्गमा २१ वटा विजुलीका पोल राखिएका छन् । यी पोलहरु न्यूरोडको पैदल मार्ग विस्तारका क्रममा निकालिएका पोल पुनःप्रयोग गरिएका हुन् । यी पोलहरुमा टु आर्म छन् । यसमध्ये एउटा मैदानतर्फ फर्किएको आर्ममा १ सय वाट क्षमताको र एउटा पैदल मार्गतर्फ फर्किएको आर्ममा ३० वाट क्षमताको बत्ती राखिएको छ । यी बत्तीहरु डे नाइट सेन्सरयुक्त छन् । रातमा बल्छन् । दिनमा आफैँ निभ्छन् । 

चउरबाट पश्चिम तर्फको मुख्य द्वारबाट गिटीमाथि स्टोन डस्ट राखेर पार्किङ् गर्ने ठाउँ बनाइएको छ । यो ठाउँ भलिवल, व्याटमिन्टन जस्ता खेल र पार्किङ्जस्ता प्रयोजनमा ल्याउन सकिन्छ । यदि यहाँ पार्किङ् गरियो भने ४० वटा चारपाङ्ग्रे र १ सय वटा २ पाङ्ग्रे सवारी साधन राख्न सकिन्छ । 

यस्ता पूर्वाधार संरचना र परामर्शका लागि काम गर्न महानगरपालिकाले २०८१ वैशाख १० गते पूर्वाधार निर्माण कम्पनीसँग नीतिगत सहमति पत्रमा हस्ताक्षर गरेको छ । यो कम्पनी नेपाल सरकारको पूर्ण स्वामित्व भएको कम्पनी हो । यो सहमतिका आधारमा त्यही महिनाको २३ गते खुला मञ्चको ग्रेडिङ् र लेभलिङ्का लागि सम्झौता भएको थियो । जसअनुसार २०८१ वैशाख २४ गतेदेखि महानगरपालिकाले खुला मञ्चको ग्रेडिङ् र लेभलिङ्को काम थालेको थियो । 

ग्रेडिङ् र लेभलिङ्को काम सकिएपछि चउरमा पानी नजम्ने र सतहको पानी पुनःभरण हुने भएको छ । यसका लागि चउरका ६ ठाउँमा ४ फिट व्यास र ४ फिट नै गहिराइ भएका वाटर रिचार्ज पिटहरु बनाइएका छन् । 

खुला मञ्च २३ हजार ४१५ वर्गमिटर (४६ रोपनी १ दाम) क्षेत्रमा फैलिएको छ । मञ्चको टुँडिखेलतर्फ २२० मिटर लामो छ भने रत्नपार्कतर्फ १९० मिटर छ । चौडाइमा प्राधिकरणतर्फ करिब ११० मिटर छ भने वीर अस्पतालतर्फ ११७ मिटर छ । 

यो स्थानलार्य बहुउपयोगी स्थानका रुपमा प्रयोग गर्ने महानगरपालिकाको योजना छ । विहान शारीरिक अभ्यास गर्न, वालबालिकाहरुका लागि स्वतन्त्र खेल्न, पाका उमेरका व्यक्तिहरुका लागि टहल्न, आराम गर्न र सहरी जीवन नियाल्न सकिने ठाउँका रुपमा उपयोग गरिनेछ । यो क्षेत्र मर्निङ् वाकका लागि उपयुक्त मार्ग हुनेछ । युवाहरुलाई खेल प्रशिक्षण गर्ने तथा रमाउने ठाउँ हुनेछ । 

२०७२ सालको भूकम्पले वीर अस्पताल, दरबार हाइ स्कूललाई पुननिर्माण गर्नु पर्ने बनाएपछि खुला मञ्चमा निर्माण सामग्री र जनशक्ति राखेर पुनःनिर्माणको काम गरिएको थियो । काठमाडौँ टावर निर्माण गर्न ल्याइएका निर्माण सामग्री राख्न र अस्थायी बसपार्क सञ्चालन गर्न यही ठाउँ प्रयोग भएको थियो । यसरी प्रयोग गरिएको खुला मञ्चलाई सुधार गरेर पूर्ववत् सञ्चालन गर्ने योजना अनुरुप सार्वजनिक निर्माण विभागले काम सकेर प्रशासन विभागलाई बुझाइएको, पूर्वाधार निर्माण विभागका प्रमुख सुरेश राईले जानकारी दिनुभयो ।