काठमाडौँ । यस बर्ष पचली भैरव जात्राका लागि यःसिं ठड्याइएको छ । जात्रामा यो क्रियाकलाप करिब ५५ बर्षदेखि रोकिएको थियो । यसबर्ष रञ्जितकार समाजका युवाहरुको संस्कृति बचाउने जागरुकतासँगै बुधबार विहान यःसिं ठड्याइएको हो । नेपाल मण्डलमा यःसिं (लिङ्गो) उठाएर जात्राका क्रियाकलाप सुरु गर्ने, ढालेर अन्त्य गर्ने चलन छ ।  

यःसिं ठड्याएसँगै पचली भैरव (तेप आजु) जात्रा विधिवत सुरु भएको मानिन्छ । पचली भैरव काठमाडौँ महानगरपालिकाको वडा नं. १२ छ । यस्तै जात्रा सञ्चालन गर्ने गुठियारहरु वडा नं. २० मा छन् । यस नाताले महानगरपालिकाको केन्द्र (सम्पदा तथा पर्यटन विभाग) सँगै सम्बन्धित वडाहरुले जात्रा सञ्चालन व्यवस्थापनमा सहयोग गर्ने गरेका छन् । 

‘जात्राको निरन्तरताका लागि यसका हरेक पक्ष जोगाउनु हाम्रो दायित्व हो । यसमा व्यक्ति, समुदाय र सांस्कृतिक क्रियाकलाप पर्छन् ।’ जात्रा सञ्चालनमा महानगरपालिकाको धारणा राख्दै प्रवक्ता नविन मानन्धर भन्नुहुन्छ, ‘परम्परा संरक्षण गरेर नियमित सञ्चालन गर्न, पर्यटन व्यवस्थापनसँग जोडेर राष्ट्रिय अन्तरराष्ट्रिय क्षेत्रमा प्रवर्धनमा हामीले ध्यान दिएका छौँ ।’  

पर्वमा रहर र आदरका साथ पूजाआजा गर्ने परम्परालाई निरन्तरता दिनका लागि वडा १२ ले विशेष प्रयत्न गरेको छ । जात्रा व्यवस्थापन समितिका अध्यक्ष रहनुभएका वडा १२ का अध्यक्ष बालकृष्ण महर्जनले भन्नुभयो, ‘जात्रामा १९ बर्षसम्म रुद्रविनायकको सहभागिता थिएन । २०७१ सालमा समिति गठन गरेर पुनः आगमन गराइएको हो । यस बर्षदेखि यः सिं ठड्याउने चलनलाई पुनःस्थापना गरेका छौँ । जात्राका अङ्ग छुटाउँदै होइन, जोड्दै लैजानुपर्छ ।’

पचली भैरव क्षेत्र विकास समितिका महासचिव सन्तकुमार महर्जनकाअनुसार यो पर्व किराँतकाल अघिदेखि नै राज्य र शक्तिसँग सम्बन्धित जात्रा हो । ‘राजा गुणकामदेवले दक्षिण कोलियोग्रामका क्षेत्रपालका रुपमा पचली भैरवको स्थापना गरेका हुन् । यो जात्रा राजासँग खड्ग साट्ने परम्परासँग जोडिएको छ । 

पचली भैरव शक्ति पीठ हो । राजाहरुलाई शासन चलाउन आवश्यक पर्ने शक्ति यस पीठबाट प्राप्त हुन्छ भन्ने मान्यता छ । यस ठाउँमा आएर नेपाली सेनाले पनि शक्ति पूजा गर्ने गरेको छ । काठमाडौँमा मनाइने २६ वटा जात्रा र पर्वमा गुर्जुको पल्टन लैजाने गरिएको छ । यसमध्ये पचली भैरवको जात्रा पनि एक हो । 

जात्रामा हुने क्रियाकलाप 
बुधबार (साँझ ५ बजेपछि) कोहिटी मल्लचोकवाट पचली त्यपःद्यः बाजागाजा लावालस्कर सहित पचली मन्दिरमा ल्याएर विराजमान गराइएको छ । 

गुठीयारहरुको परम्परागत विधिबाट हुने पूजा अर्चनापछि नाय्पाचोबाट सांस्कृतिक बाजागाजासहित क्वहिति लगिन्छ । क्वहितिमा थकु जुजुको पूजाआजा गरी थकु जुजुको घर भीमसेन स्थान लगिनेछ । 

भीमसेन स्थानमा थकु जुजुको घरमा पचली भैरवलाई आफ्नै आसनमा राखेपछि परम्परागत विधिबाट आचाजुलाई पूजा गराइन्छ । यो पूजा सकिएपछि भीमसेनस्थान, क्वहिति, जैसीदेवल, ह्युमत, ओन्दे, मुस्किला (मुस्का) गणेश, टेकु हुँदै पचली भैरव पुर्‍याइन्छ । 

त्यसपछि पचली भैरवमा होम हुन्छ । यो विधि सकिएपछि सांस्कृतिक गथु बाजाको तालमा च्यागु खल, श्री पचली भैरव पुजारी र गुठीयारका थाकुलि तथा थाकुलि खलक मिलेर घ्याम्पो भर्ने काम गरिन्छ । 

ताःकाय्गुलाई जात्रामा लैजान मिल्ने बनाउन कसकास गरिन्छ । यसैदिन द्योसिँको पूजा, रुद्रविनायकलाई आसनमा राख्ने कर्म हुनेछ । त्यसपछि निराहार बसेको मानवरुपी अजिमालाई घ्वाःयागु गरिन्छ । त्यसपछि सबै पुजारी, गुरुजुको पल्टन मिलेर जात्रा सुरु गर्छन् । 

यो जात्रामा जीवित देवी कुमारीको शक्ति बढाउन आँखा जुधाउने चलन छ । व्रह्मटोलमा रहेको श्वेतभैरवको दर्शन गरिन्छ । जात्राका १२ बर्ष १२ जना साथीकोमा जाने परम्परा छ । यसअनुसार यस बर्ष पचलीको नयाँ द्यःपाला दलाक्षी घरमा विराजमान गरेपछि यस बर्षको जात्रा सकिन्छ । 

महानगरपालिकाको सम्पदा महाशाखा प्रमुख श्रृजृ प्रधानकाअनुसार रुद्रविनायक (मुक्ता गणेद्यः) को सञ्चालन व्यवस्थापनका लागि महानगरपालिकाले ४ लाख रुपैयाँ प्रदान गरेको छ । 

तस्विर : सुनिल शर्मा