काठमाडौँ । नेपाल संवत् नयाँ बर्षका अवसरमा आज काठमाडौँ महानगरपालिकाको सम्पदा तथा पर्यटन विभागले वसन्तपुरमा सांस्कृतिक अर्केष्ट्रा प्रस्तुत गरेको छ । महानगर स्वर्णिम योजनाको ‘सांस्कृतिक महानगर’ कार्यक्रम कार्यान्वयन गर्दै अर्केष्ट्रा प्रस्तुत गरिएको पर्यटन महाशाखा प्रमुख श्रीजु प्रधानले जानकारी दिनुभयो । ‘डवली पुनरुत्थान कार्यक्रमअन्तर्गत परम्परागत रुपमा सामाजिक क्रियाकलाप हुने गरेका डवलीहरुमा मौलिक प्रस्तुति तथा प्रदर्शनी गर्ने गरिएको छ ।’ यसै क्रममा बसन्तपुरको दश अवतार मन्दिर र डवलीमा कार्यक्रम गरिएको हो ।’ प्रधानले जानकारी दिनुभयो ।  

नासः सृष्टि कलासँगको सहकार्यमा आयोजना गरिएको अर्केष्ट्रालाई बाद्यसम्राट न्हुच्छेबहादुर डंगोल र वरिष्ठ वाद्य गुरु धर्म मुनिकारले निर्देशन गर्नुभएको थियो । मुनिकार काठमाडौँ महानगरपालिकाको सम्पदा तथा पर्यटन विभागमा कार्यरत हुनुहुन्छ । उहाँ स्वर्णिम योजना अन्तर्गत ‘सांस्कृतिक महानगर’ कार्यक्रमको फोकल पर्सन पनि हुनुहुन्छ । उहाँका अनुसार अर्केष्ट्रामा ११० जना कलाकारले २१ प्रकारका बाजामा १४ वटा प्रस्तुति गर्नुभएको थियो । प्रस्तुतिका लागि सकिएको बडा दशैँ, दिपावली,

नेपाल संवत्, यस पछिको मंसिर महिना, अहिलेको ऋतुसँग सम्बन्धित परम्परागत बाद्य प्रस्तुति समेटिएका थिए ।

कार्यक्रम थालनी गर्नुअघि कलाकारहरुले हनुमानढोकाको लोँह चोकमा वादन अभ्यास गरेका थिए । 

प्रस्तुतिमा द्यः ल्यायेगु (संगीतका गुरुको प्रार्थाना) बाट अर्केष्ट्रा सुरु गरिएको थियो । यसमा तग्वः धिमे मुल बाजा हो । यससँग भुस्याः र घौ बाजा बजाइएको थियो । धुन्याप्वः मा तग्वः धिमे, धुन्या चाःहिकेगु मुख्य बाजा तथा भुस्याः र घौ सहायक बाजाका रुपमा बजाइएको थियो । धुन्या ज्यापू समुदायका युवाहरुलाई १२ बर्षमा १ पटक प्रशिक्षण दिइन्छ । छोरीलाई गुफा राखेर सूर्य दर्शन गराए जस्तै छोराहरुलाई बलाछ्व्ये गराएर प्रशिक्षण दिने गरिएको सांस्कृतिक महानगर स्वर्णिम योजनाका सम्पर्क व्यक्ति धर्म मुनिकारले जानकारी दिनुभयो । 

निस्तेनाथ ग्वारा बसन्त ऋतुवाहेक अन्य ऋतुमा बादन तथा गायन गरिन्छ । दाफा संगीतभित्र ग्वारा र चाली गरी २ प्रकारका गायत र बादन हुन्छ । यसको मुख्य बाजा खिं हो । यसका साथमा ताः, बबु र पोंगा बजाइन्छ । नेवार समुदायमा सगुन दिँदा, कसैलाई स्वागत गर्दा, फुलमाला गर्दा जस्ता शुभ कार्य गर्दा मंगल धुन बजाउने चलन छ । धिमे मुख्य बाजा र भुस्याः सहायक बाजा रहेको यो गायन तथा वादन बर्षौँदेखि जनबाद्य (सेतो मच्छिन्द्रनाथ) को भजन घरमा बादन र गायन गरिँदै आएको मुनिकारले जानकारी दिनुभयो । यसकारण यो धुनलाई सेतो मच्छिन्द्रनाथको धुन मान्न सकिने उहाँको तर्क छ । यी बादन तथा गायन प्रस्तुति अर्केष्ट्रामा राखिएको थियो । 

दशैँको कोगाज्रत पूर्णिमापछिको १ महिना धनाश्री जति राग बादन तथा गायन गर्ने चलन छ । यसअघिका करिब २ महिना (नेपाल संवत्अनुसार ञलाथ्व अष्टमीदेखि कोजाग्रत पूर्णिमासम्म) लामश्री धुन बजाउने तथा यस रागमा गाउने चलन छ । यसका लागि पछिमा मुल बाजा र ताः, झ्याली सहायक बाजाका रुपमा बजाइएको थियो । लसता म्ये (बय्) प्रस्तुतिको अर्को विषय हो । यो नेपाल संवतका अवसरमा मैतीदेवी जात्रामा बजाइन्छ । जात्रा मालीगाउँदेखि मैतीदेवी र मैतीदेवीदेखि मालीगाउँसम्म चलाउने गरिएको छ । यसमा गायन हुँदैन, वादन मात्र हुन्छ । 

झीगु खः नेपाल संवत् बोलको गीत अर्केष्ट्रामा समेटिएको थियो । धाः मुख्य बाजा र धिमे सहायक बाजा रहेको यस प्रस्तुतिमा नेपाल संवत्का विषयमा चर्चा गरिएको छ । कान्है मैचा नेवार समुदायमा प्रेमरससँग सम्बन्धित गीत हो । नाय्खिं मुख्य बाजा र छुस्या सहायक बाजा बजाएर प्रस्तुत गरिएको यो प्रस्तुतिबाट मंसिर आउन लागेको, यसबेला विवाहका कुरा चल्ने, युवा युवतीले आपसी प्रेमालापका कुरा गर्ने विषय समावेश छ । ऐला लुवया गीत (नेपाल भाषामा गाइएको अहिलेको चर्चित गीत) लाई मादल मुख्य र ताः, झ्याली सहायक बाजाका रुपमा बजाएर प्रस्तुत गरिएको थियो । वा माया वा बालबालिकाको खेलसँग सम्बन्धित गीत हो । यसलाई दं मुख्य बाजा र ताः झ्यालीलाई सहायक बाजाका रुपमा बजाएर प्रस्तुत गरिएको थियो । 

जयजय भैरव नाथ इन्द्रचोकमा रहेको आकाश भैरवको आराधनाका लागि गाइने भजन हो । यसलाई कान्तां डबडब मुख्य बाजा, ताः झ्याली सहायक बाजाका रुपमा बजाइएका थिए । नेवार समुदायमा प्रचलित प्रेम गीत झन जक माया बोलमा धोलक मुख्य बाजा, ताः झ्याली सहायक बाजाका रुपमा बजाइएको थियो । 

सबै प्रदेश, जातजाति र भाषाभाषीको प्रतिनिधित्व गर्दै सयथरी बाजा एउटै बोलको गीतमा बादन प्रस्तुत गरिएको थियो । यसै गरी सवालजवाफ शीर्षकमा सबै वाजाहरुको प्रस्तुति राखिएको थियो । 

यी सबै बादनमा बाँसुरी र साङ्गी राखिएको थियो ।