सामान्य सावधानी र सानातिना व्यवहारिक आचरणले ठूलो विपत्ति टर्छ 

काठमाडौँ । ‘व्यक्तिका सानातिना व्यवहारिक आचरण र सावधानीले सम्भावित ठुलो जनधनको क्षतिबाट बच्न र बचाउन सकिन्छ । यसकारण काठमाडौँ महानगरपालिकाले विपदका विषयमा आधारभूत जानकारीका लागि सचेतना बढाउने काम थालेको छ ।’ काठमाडौँ महानगरपालिकाका प्रमुख प्रशासकीय अधिकृत बसन्त अधिकारी भन्नुहुन्छ, ‘विपद व्यवस्थापनको चक्रमा नागरिक, समुदाय, संघसंस्था, सरकार सबैको भूमिका छ । यसमा जनप्रतिनिधिले नेतृत्व र कर्मचारीले नीति कार्यान्वयनमा काम गर्नुपर्छ ।’ मंसिर १५ गतेबाट सुरु भएको ३ दिने विपद जोखिम न्युनीकरण तथा व्यवस्थापन तालिममा उहाँले महानगरपालिकाको भूमिकाका विषयमा कुरा गर्दै यस्तो बताउनुभएको हो । 

विकासको योजना तर्जुमा गर्दा विपद जोखिम व्यवस्थापनका कोणबाट गरिनुपर्छ । अहिलेसम्म यो पक्षमा कमजोरी देखिन्छ । सच्याउँदै अगाडि बढ्नुपर्छ । अधिकारीको भनाइ छ । 
विपद व्यवस्थापन चक्रमा क्षति न्युनीकरणमा पूर्वतयारी, खोज तथा उद्धार, राहत, पुनःस्थापना, पुननिर्माण लगायत काम पर्छन् । 

तालिममा ६ वटा कार्यपत्र (आधारभूत सैद्धान्तिक पक्षमा १ वटा, आगलागी विषयमा १ वटा, विद्युतजन्य जडवडीबाट सिर्जना हुने विपदमा १ वटा, भूकम्पमा १ वटा, सडक दुर्घटनामा १ वटा र विपदजन्य स्वास्थ्य जोखिममा १ वटा) प्रस्तुतिकरण छन् । प्रस्तुतिकरण, अन्तरक्रिया र समूहगत छलफलजस्ता विधिबाट तालिम सञ्चालन भइरहेको छ । सहभागीहरुले सशस्त्र प्रहरी बल विपद व्यवस्थापन तालिम केन्द्र, कुरिनटारमा रहेको आगलागी नियन्त्रण, बाढी पहिरो तथा सडक दुर्घटना व्यवस्थापन प्रयोग गरिने प्रविधि तथा उपकरण र तिनको प्रयोग अवलोकन गरेका छन् । 

तालिममा कार्डिपल्मोनरी रिससिटेसन (सीपीआर) को अभ्यास गरिनेछ । काठमाडौँका मूख्य ५ वटा विपदमा पहिलो भूकम्प हो । यसपछि क्रमशः बाढी, आगलागी, सडक दुर्घटना र महामारी हुने । तालिममा यी विपत्तिबाट जनधनको क्षति न्युनीकरण क्षमता विकाससँग सम्बन्धित छ ।  कार्यक्रममा वडा नं. १७ देखि ३२ सम्मका वडा सचिव, इञ्जिनियर, विपद व्यवस्थापन, सुरक्षा र लेखासँग सम्बन्ध राख्ने विभागका अधिकारी, भगिनी सम्बन्ध भएका नगरपालिकाका प्रतिनिधिहरुको सहभागिता रहेको छ ।    

तालिमबाट अपेक्षित उपलब्धीका विषयमा कुरा गर्दै विपद व्यवस्थापन विभागका प्रमुख गंगाधर गौत्तमले भन्नुभयो, ‘सहरीकरणसँगै विद्युतजन्य गडबडीका कारणले हुने विपत्ति हाम्रा लागि बढ्दो चुनौतीका रुपमा देखिएको छ । यसमा नीति बनाउने, विपद व्यवस्थापनका लागि पूर्वतयारी, प्रतिकार्य, पुनःस्थापना, पुनःलाभ, पुनःनिर्माण जस्ता क्षेत्रमा काम गर्न पञ्चबर्षिय योजना तर्जुमा गर्ने विभागको योजना छ ।’ विपद व्यवस्थापनमा हरेक व्यक्तिको भूमिका कस्तो हुन्छ, नागरिकहरुलाई अवस्था अनुरुप आफ्नो भूमिका महसुस गराउने र विपदका समयमा अग्रपङ्तिमा खट्न सक्ने स्वयमसेवक तयारी गर्नु विभागको प्राथमिक योजनामा रहेको गौत्तमको भनाइ छ । 

कार्यक्रममा प्रस्तुतिकरण गर्दै दक्षिण एशियाली चट््याङ्  सञ्जालका अध्यक्ष, प्राध्यापक डा. श्रीराम शर्माले, विद्युतजन्य सेवाको जाँच (इलेक्ट्रिकल अडिट) हुन नसक्नु, यससँग सम्बन्धित नीति र व्यवहारिक संरचना निर्माण हुन नसक्नु नै विपत्तिको प्रमुख कारण रहेको उल्लेख गर्नुभयो । ‘आ. व. २०७९/०८० को तथ्याङ्क हेर्दा काठमाडौँ महानगरपालिकामा भएका आगलागीमा ७२ प्रतिशत विद्युतीय गडबडीले २० प्रतिशत ग्याँसका कारणले र ८ प्रतिशत अन्य विविध कारणले भएको देखिन्छ । दुर्घटना घट्छ । केही दिन सम्झना रहन्छ । त्यसपछि व्यवहार उस्तै लापर्वाह पूर्ण हुन्छ । यसमा सुधार गर्नुपर्छ ।’ प्राध्यापक शर्माले भन्नुभयो, ‘पुराना तथा जीर्ण र कमसल गुणस्तरका तार वा उपकरणको प्रयोग गर्नु, प्रयोग गर्नु, विद्युतीय उपकरणका प्लगलाई अर्थिङ् नगर्नु वा गरिएका अर्थिङ् अवैज्ञानिक हुनु, अधिक भार र अधिक करेन्ट प्रवाह हुनु, प्रज्वलनशील पदार्थलाई विद्युतीय प्लगको नजिक जोड्नु, मल्टिप्लगको अनुचित प्रयोग गर्नु, जोडाइ कमजोर हुनु (लुज कनेक्सन) विद्युतजन्य आगलागीका कारण हुन् ।’ यससँगै समान भोल्टेज व्यवस्थापन नगर्दा, सुरक्षा उपकरणको गुणस्तरमा ध्यान नदिँदा वा गलत तरिकाले जडान गर्दा, फल्ट लुप अवरोध (फल्ट लुप इम्पेन्डेन्स) का कारण पनि विद्युजन्य आगलागी हुन्छ ।