‘शिक्षा नीति’ स्थानीयकरण गरेपछि नवप्रवर्तन शैक्षिक कार्यक्रममा अपनत्व र साझेदारविच सहकार्य गर्न सहज हुन्छ : सम्मेलनको सुझाव 

काठमाडौँ । नव प्रवर्तनमा आधारित शैक्षिक कार्यक्रमको प्रभावकारी कार्यान्वयनका लागि केन्द्रीय नीतिलाई स्थानीयकरण गर्नु पर्ने शैक्षिक सम्मेलनले सुझाव दिएको छ । काठमाडौँ महानगरपालिका राजधानीमा आयोजना गरेको नवप्रवर्तनमा आधारित महानगरपालिकाका शैक्षिक योजना तथा कार्यान्वयनमा आएका कार्यक्रमका अनुकुलता र प्रतिकुलता विषयक शैक्षिक सम्मेलन (एजुकेसनल कन्फरेन्स अन इनेब्लिङ् इनोभेसन्स इन एजुकेसन प्लानिङ् एण्ड इम्प्लिमेन्टेसन) अन्तर्गत दोस्रो दिनको सत्रले पहिलो दिनको सत्रको सन्देशलाई जोड्दै यस्तो सुझाव दिएको हो । सम्मेलनको पहिलो दिनले, नवप्रवर्तनमा आधारित शैक्षिक कार्यक्रमलाई तहगत सरकारबिच ‘अपनत्व’ र साझेदारबिच ‘सहकार्य’को वातावरणमा जोड दिनु पर्ने निचोड निकालेको थियो । केन्द्रीय नीतिलाई स्थानीयकरण गर्न सके राष्ट्रिय लक्ष्य विद्यालयका कक्षा कोठाबाट कार्यान्वयनको वातावरण तयार हुने सम्मेलनको निचोड छ । शिक्षाको राष्ट्रिय नीतिको नतिजा र शैक्षिक प्रणाली सुधार कक्षाकोठाबाटै हुने भएकोले शिक्षक क्षमता अभिवृद्धि गरेर कक्षाकोठालाई सम्मेलनले जोड दिएको हो । 

सिकाइलाई विद्यार्थीहरुले बोझ महसुस गर्नु हुँदैन । विद्यार्थी, अभिभावक र देशले आवश्यकता महसुस गरेका जनशक्ति उत्पादनमा शिक्षा केन्द्रीत हुनुपर्छ । सिकाइलाई पाठ्यक्रमको घेरामा सीमित बनाउनु हुँदैन । आउँदा पुस्ताका आवश्यकतालाई पूरा गर्ने शैक्षिक नीति र कार्यक्रम आजबाटै कार्यान्वयनमा ल्याउन थाल्नु पर्छ । यसका लागि तहगत सरकाका बिच कार्यक्रममा अपनत्व र साझेदार बिच सहकार्यको वातावरण निर्माण गरिनु पर्छ । शिक्षाको राष्ट्रिय नीतिको बिम्ब स्वचालित र प्रोत्साहित कक्षा कोठाबाट प्राप्त हुने भएकोले नीति र लक्ष्य कक्षा कोठामा पुर्‍याउनु पर्छ । सम्मेलनको जोड थियो । 

सम्मेलनका सत्र, विषय र सहभागिता  
सम्मेलनको पहिलो दिन सारवक्ताका रुपमा राष्ट्रिय योजना आयोगका पूर्व सदस्य डा. उषा झा पिएचडीले, प्रजातन्त्रमा सार्वजनिक शिक्षा अनिवार्य सर्त र वर्तमान सन्दर्भका विषयमा प्रस्तुतिकरण गर्नुभएको थियो । त्यस्तै भुटानका पूर्वमन्त्री ठाकुर एस. पौड्यालले, माइ ग्रीन स्कूल : पुनस्थापनात्मक सिकाइ र मानवीय समृद्धिको ढाँचा विषयमा प्रस्तुतिकरण गर्नुभएको थियो । महानगरपालिकाले सञ्चालन गरेका नवप्रवर्तनमा आधारित संस्थागत प्रयासका विषयमा सहरी योजना आयोगका सदस्य इञ्जिनियर शैलेन्द्र झाले प्रस्तुतिकरण गर्नुभएको थियो । 

यस दिन प्रारम्भिक बाल स्याहार र विकास तथा प्रारम्भिक बाल शिक्षा (अर्ली चाइल्डहुड एजुकेसन एण्ड डिभलपमेन्ट)का नीति र अभ्यास, भर्चुअल शिक्षण सिकाइ : डिजिटल अभियान, शिक्षकहरुको वृत्ति विकासको निरन्तरताका लागि टिचर कलेज कार्यक्रमलगायत विषयमा समानान्तर सत्रहरुमा प्रस्तुतिकरण र अन्तरक्रिया सञ्चालन भएको थियो । विश्वभर प्रयोग गरिएका नोवल इञ्जिनियरिङ्, रुपान्तरण र त्यसको ग्रहण, शैक्षिक पूर्वाधार निर्माणका उपयुक्त विधि, नेपालमा शिक्षा ऐनका आयाम र प्रभाव, बदलिँदो विदेशी सहायता र यसका आयाम, आउँदा पुस्ताका लागि शिक्षा चाहिने शिक्षा, साक्षरताको अभ्यास लगायत विषय सम्मेलनका सत्रहरुमा समेटिएका थिए । प्रारम्भिक शिक्षामा लगानी र संरचनाको उपयोग, विश्व अभ्यासका सिकाइ र स्थानीयकरणको सान्दर्भिकता, हरित र स्मार्ट विद्यालय, बाल केन्द्रीत वातावरण सम्मेलनमा छलफलका विषय थिए । 

दोस्रो दिन शैक्षिक योजना कार्यान्वयनमा नवप्रवर्तनको सम्भावना विषयमा केन्द्रीत थियो । यस दिन डा. अमृत थापाले सारवक्ताका रुपमा विश्वव्यापी परिवेशमा नेपालको स्थान विषयका प्रस्तुतिकरण गर्नुभएको थियो । यस्तै डा. पासाङ् याङ्जी शेर्पाले शैक्षिक योजना र कार्यान्वयनमा आदिबासी दृष्टिकोणको सुनिश्चितता विषयमा सारवक्ताका रुपमा धारणा राख्नुभएको थियो । 

यस दिन चलेका समानान्तर सत्रहरुमा नवप्रवर्तशील शिक्षण पद्धति, अपाङ्गता पहिचानको प्रारम्भिक चरण र समावेशी शिक्षा, विश्वव्यापी महामारीले शिक्षा प्रणालीमा ल्याएको सिकाइ, वैकल्पिक विषय : के साँच्चै वैकल्पिक विषय छन्? लगायत विषय समावेश थिए । यसैगरी विशेष सहयोगीको आवश्यकता भएका बालबालिकाहरुका लागि सहारा, शिक्षण क्रियाकलाप र मूल्याङ्कन, एकीकृत शिक्षण र सिकाइ अभ्यास, आधारभूत साक्षरता र गणितीय सिप, विद्यालयमा मानसिक स्वास्थ्य : मौनता तोड्दै, सहयोग जुटाउँदै, दिवा खाजा र बाल विकास ः पोषण र बाल विकासको सम्बन्ध, सकारात्मक परिणामहरु, विद्यार्थी पोर्टफोलियो लगायत विषय समावेश थिए ।  

सम्मेलनमा भुटान, भारत, वङ्गालादेश, श्रीलंका, अमेरिका, क्यानाडासहित विभिन्न देशका शिक्षा क्षेत्रका विज्ञ तथा शैक्षिक रुपान्तरणमा काम गर्ने अधिकारीहरु सहभागी हुनुभएको थियो । उहाँहरुले आफ्नो सन्दर्भमा नवप्रवर्तनको अभ्यासका विषयमा अनुभव, अभ्यास र सिकाइ प्रस्तुतिकरण गर्नुभएको थियो । त्यस क्रममा उहाँहरुले काठमाडौँ महानगरपालिकाले सञ्चालन गरेको पुस्तकरहित शुक्रबार (बुक फ्री फ्राइडे) कार्यक्रमका बारेमा प्रशंशा गर्दै आफ्नो परिवेशमा सञ्चालिन यस्तै प्रकृतिका कार्यक्रमका बारेमा जानकारी गराउनुभएको थियो । बुक फ्री फ्राइडे कार्यक्रम नतिजामूलक छ । यसलाई संस्थागत गर्दै मूल्याङ्कन प्रणाली विकास गर्नु पर्नेमा उहाँहरुको जोड थियो । सत्रहरुमा संघ सरकार, प्रदेश सरकार, स्थानीय सरकार, वहुक्षेत्रीय साझेदार, स्रोत शिक्षक, शिक्षा अधिकृत र विद्यालय निरीक्षक, प्रधानाध्यापक, शिक्षक, अभिभावक र समुदायका प्रतिनिधिहरुको सहभागिता सुनिश्चित गरिएको छ । 

पूर्वाधारमा लगानी 
बालबालिकाहरुको धेरै समय वित्ने विद्यालयको शैक्षिक वातावरणका लागि बस्न, खेल्न तथा रमाउन सक्ने खालको, सबै खालका विपद सामना गर्न सक्ने सुरक्षित भौतिक संरचना निर्माणमा जोड दिनुपर्छ । सुरक्षाका लागि पूर्व तयारी मजवुत बनाउनुपर्छ । अब विद्यालय भवनलाई पढ्ने ठाउँका रुपमा मात्र बुझ्नु हुँदैन । बालमैत्री, सुरक्षित र सिकाइका लागि प्रेरणादायी ठाउँ हुन् भन्ने सोच्नुपर्छ । यसअनुरुपका संरचना निर्माणमा लगानी गर्नुपर्छ ।  

मितव्ययी लगानी 
विद्यालयभित्रको व्यवस्थापनमा ठुलो लगानी गर्नु पर्ने ठाउँ पनि छन् । र, ठुलो लगानी नगरी स्थानीय स्रोत, साधनको उच्चतम उपयोगबाट सम्पन्न गर्न सकिने पूर्वाधार निर्माणका काम पनि छन् । कक्षाकोठालाई थप व्यवस्थित र सुविधा सम्पन्न बनाउने, स्वच्छता र सरसफाइका काम, सानो लगानीमा पनि सम्पन्न गर्न सकिने काम हुन् । यसका लागि विद्यालय आफैँले पनि काम गर्न सक्छन् । 

बाल विकासको प्रारम्भ
बाल स्याहार केन्द्रको संख्या बढाउनु पर्ने देखिन्छ । आमाबाबुहरु काममा जानु पर्ने भएपछि बाल स्याहारको उचित प्रवन्धका लागि यस्ता केन्द्रको संख्या बढाउनुपर्छ । आमाबाबु व्यस्त हुनासाथ बालबालिकालाई बाल विकास केन्द्रमा लगेर कापी कलम समाउन बाध्य बनाउनु हुँदैन । यसपछि बाल विकास केन्द्रमा रहन योग्य उमेर भएकालाई व्यवहारकुशल सिपबाट बालकेन्द्रीत कार्यक्रम सञ्चालन गर्नुपर्छ । यसका लागि शिक्षकहरुको सोच र व्यवहारमा रुपान्तरण हुन जरुरी छ । सानै उमेरमा वालवालिकामा भएको शारीरिक तथा मानसिक समस्या थाहा पाउन सके ऊ अनुकुलका कार्यक्रम तर्जुमा गर्न सकिन्छ । यसका लागि पनि शिक्षकको क्षमता आवश्यक छ । 

कक्षा १ देखि ३ सम्म एकीकृत पाठ्यक्रम लागू भइरहेको छ । यसलाई धेरै शिक्षकहरूले गाह्रो र बोझिलो ठान्नुभएको छ । यो शिक्षकहरुमा भएको गलत अवधारणा हो । यसरी हेर्दा बालकेन्द्रीत विकास अवधारणा कक्षा कोठामा पुगेको छैन । यसलाई शिक्षकको क्षमता विकास कार्यक्रमबाट पु¥याउन सकिन्छ । 

पूर्व प्राथमिक कक्षामा बालबालिकाको प्रारम्भिक सिकाइ तथा विकास मापदण्ड अनुसार शिक्षण क्रियाकलाप र निर्माणात्मक मूल्याङ्कनलाई प्रभावकारी कार्यान्वयन गर्नुपर्छ । प्रारम्भिक बालविकासका लागि महानगरपालिको आधारभूत अध्ययन गरेर शिक्षण प्रभावकारिताका लागि थप बजेट सहित कक्षा सुधारको प्रयास सराहनीय छ । यसलाई थप नतिजामुखी बनाउन अनुगमन आवश्यक देखिन्छ । 

शिक्षकहरुको क्षमता बढाउन वृत्ति विकास योजना 
शिक्षकको क्षमता विकासका लागि सञ्चालन गरिएको टिचर्स कलेज कार्यक्रम प्रशंसनीय छ । विश्वविद्यालयहरुसँगको सहकार्यमा शिक्षकले कक्षामा पढाउँदै, विद्यालयमा पढ्दै गर्ने गरी यो कार्यक्रम तर्जुमा गर्न पाइयो भने स्थानीय आवश्यकता पूरा गर्न सकिन्छ । 

शिक्षाको स्थानीयकरण 
स्थानीय तह तथा बिद्यालयले बिद्यार्थीहरुलाई इच्छाधीन बिषयहरु छनोटका पर्याप्त अवसर दिनुपर्छ । छनोट प्रक्रियालाई विद्यार्थीको रुचि, बिषयको उपयोगिता, समाज सान्दर्भिकता, महत्व, बैधतालाई आधार बनाउनुपर्छ । अभिभावक शिक्षा र विद्यार्थी परामर्श कार्यक्रमबाट परिवेश र विद्यालयअनुसार फरक फरक बिषय पठनपाठन गर्ने व्यवस्था मिलाउनु पर्छ । विशेष आवश्यकता भएका बालबालिकाको लागि पाठ्यक्रम, सहजीकरण पुस्तिका निर्माण, सहजीकरण सामग्री, शिक्षण विधि, मूल्याङ्कन पद्धति र स्तर निर्धारणका लागि विशेष तालिम प्राप्त सहजकर्ताको थप गर्नुपर्छ । यसको सञ्चालनका लागि मार्गदर्शन स्पष्ट पार्नुपर्छ । 

मनोसामाजिक परामर्श 
गणित र भाषिक सिप विद्यालय तहमा मुख्य चुनौती देखिएको छ । यसमा सुधार ल्याउन विद्यालय र शिक्षक स्वचालित र जागरुक बनाउने योजना बनाउनुपर्छ । मानसिक स्वास्थ्यको फोकल व्यक्ति अनिवार्य  रहनुपर्ने व्यवस्था गर्नुपर्छ । नर्सिङ परिषद्सँग समन्वय गरी नर्सिङ परिषद्ले दिने सात दिने तालिममा विद्यालय नर्सहरुलाई सहभागी गराएर मानसिक स्वास्थ्यको फोकल व्यक्ति बनाउन सकिन्छ । विद्यालय नर्सबाहेक अन्य शिक्षकहरुलाई राष्ट्रिय स्वास्थ्य तालिम केन्द्रले दिने तालिममा सहभागी गराएर मानसिक स्वास्थ्यका लागि फोकल पर्सन बनाउन सकिन्छ । 

नतिजाका लागि त्रिकोणात्मक सम्बन्ध 
शिक्षक, विद्यार्थी र अभिभावकको त्रिकोणात्मक आत्मीय सम्बन्धले नतिजा प्रदान गर्छ । यो सामूहिक प्रयास नै गुणस्तरीय शिक्षाको मूल आधार पनि हो । यसमा प्रधानाध्यापकको कुशल नेतृत्व चाहिन्छ । यस्तै शिक्षकको लगनशील शिक्षण, विद्यार्थीहरुको स्वतःस्फूर्त सिकाइप्रतिको उत्साह र अभिभावकको सक्रिय सहभागिता आवश्यक हुन्छ । यसले सिकाइमा प्रत्यक्ष सकारात्मक प्रभाव पार्छ । यो त्रिपक्षीय सहकार्यले परीक्षाको नतिजा सुधार गर्न मात्र नभई विद्यालयको भौतिक, शैक्षिक र नैतिक विकासमा पनि टेवा पुग्छ । 

मूल्याङ्कन प्रणाली 
विद्यालय तहमा अध्ययनरत बालबालिकाहरूको मूल्याङ्कन पेपर पेन्सिल टेस्टबाट अनुपयुक्त छ । अझ आधारभूत तहका बालबालिकाका लागि यो झन अव्यवहारिक अभ्यास हो । सिकाई भनेको निरन्तर चलिरहने प्रक्रिया  हो । जसरी सिकाइ निरन्तर हुन्छ । मूल्याङ्कन पनि त्यसरी नै नियमित गरिनुपर्छ । हरेक बालबालिका फरक छन । उनीहरुमा केही न केही विशेष क्षमता रहेकै हुन्छ । हाम्रो सिकाइ र मूल्याङ्कन विद्यार्थीहरुको सिजनात्मक क्षमता उजागर गर्ने खालको हुनुपर्छ । निरन्तर मूल्याङ्कनबाट नै विद्यार्थीहरूको सही र वास्तविक तथ्य थाहा पाउन सकिन्छ । विद्यार्थी सिकाइका लागि आन्तरिक मूल्याङ्कन मापदण्ड २०८० तथा विद्यालय तहका पाठ्यक्रममा व्यवस्था भए अनुसार, आधारभूत तथा माध्यमिक तहमा अध्ययनरत विद्यार्थीहरूको मूल्याङ्कन गर्दा उपस्थिति, कक्षा सहभागिता र कक्षा कार्य, गृहकार्य, गृहकार्यको पृष्ठपोषण, परियोजना कार्य, हाजिरी, व्यवहार परिवर्तन,  सिर्जनात्मक सिकाई लगायतका अन्य विभिन्न सूचकलाई आधार बनाउनुपर्छ । यसमा निश्चित खालको सिकाई उपलब्धी मूल्याङ्कन अभिलेख फारामलाई पोर्टफोलियोका रुपमा विकास गर्न सकिन्छ । 

समाधान केन्द्रीत सिकाइ 
समस्या समाधानका लागि साहित्य र इन्जिनियरिङलाई एकै ठाउँमा प्रयोग गर्ने विधि अपनाउन सकिन्छ । यो नोवेल इञ्जिनियरिङ् हो । वर्तमान शिक्षाको ध्यान समस्या समाधानप्रति लक्षित हुनुपर्छ । सहानुभूति, नमूना तथा ढाँचा र पुनरावृत्ति जस्ता सिपले समस्याको समाधान दिन मद्दत गर्छ । सिकाइलाई यसतर्फ केन्द्रीत गराउनुपर्छ । 

अभिभावक शिक्षा 
समाजका लागि चाहिएको व्यक्ति र अभिभावकहरुको अपेक्षाका बिचमा तालमेल छैन । त्यही समाजमा बसेर एकजना व्यक्तिले सामाजिक क्रियाकलापका लागि जे अपेक्षा गर्छ । आफ्ना सन्तान त्यो दिशामा छ कि छैन भन्नेतर्फ चाहिँ सोच्दैन । स्थानीय स्तरमा भन्दा माथि उठेर अभिभावकहरु बच्चाले राम्रो प्रदर्शन गरून् भन्ने चाहन्छन् । तर, उनीहरुको उमेर र विकास अनुकुल अभ्यासका बारेमा ख्याल गर्दैनन् । यसबाट बालबालिकाको विकास र सिकाइमा नकारात्मक असर पर्न सक्छ । यसकारण अभिभावक शिक्षा अपरिहार्य छ । 

शिक्षामा दातृ निकायको सहायता 
विश्व अहिले सुरक्षा र अन्य नयाँ प्राथमिकताहरूमा लगानी बढाउनुपर्ने ठाउँमा पुगेको छ । यसकारण परम्परागत विकास सहायता घट्ने सम्भावना छ । अहिले नै घटेन भने पनि क्रमशः घट्दै जाने ठाउँमा पुगेको छ । यसकारण अहिले प्राप्त सहायताबाट गुणस्तरीय शिक्षा प्रणालीको संस्थागत क्षमता बढाउन लगाउनुपर्छ । 

साक्षरता 
उमेरगत रुपमा शिक्षा र साक्षरताका कार्यक्रम एक साथ सञ्चालन गर्न सकिन्छ । साक्षरताका वहुआयाम छन् । पढ्ने, लेख्ने र अंङ्कगणीतिय अभ्यासभन्दा वृहत सोचमा गएर सामाजिक अवस्था र आवश्यकताका विषयमा साक्षरता अभिवृद्धि गर्न आवश्यक छ । यो कार्यक्रमले अभिभावक शिक्षा र विद्यालय शिक्षा दुवैका लागि योगदान गर्छ । स्टीम, सञ्चार, आलोचनात्मक चेत विकास जस्ता आयामका लागि पनि साक्षरताका कार्यक्रमको भूमिका रहन्छ । काठमाडौँ महानगरपालिकाले कार्यान्वयनमा ल्याएको पुस्तकरहित शुक्रबार (बुक फ्री फ्राइडे) साक्षरता कार्यक्रमको एउटा उदाहरण हो । यसले शिक्षक र विद्यार्थीहरुलाई शिक्षण सिकाइ प्रक्रियालाई वृहत दृष्टिबाट एउटै ठाउँमा उभ्याएको छ । कार्यक्रममार्फत सञ्चालन भएको यो, साक्षरताको अनुकरणीय उदाहरण हो । 

शिक्षामा नवप्रवर्तन 
शिक्षाका नवीन कार्यक्रम सञ्चालन गर्न नयाँ आविष्कार गरिरहनु पर्दैन । एकअर्काका अभ्यास र सिकाइबाट धेरै प्रभावकारी कार्यक्रम सञ्चालन गर्न सकिने अवस्था छ । शिक्षाको आकाशलाई बादलरहित बनाउन नेपालको शिक्षा प्रणालीलाई अझ जानकारीमूलक र अर्थपूर्ण आकार दिनुपर्छ । आपसी ज्ञानलाई साझा जगको रूपमा प्रयोग गर्नुपर्छ । 

शिक्षामा नवीनता सधैं भव्य हुनु पर्छ भन्ने छैन । शिक्षकले म कसरी पढाउँदैछु भन्ने सोचर क्रियाकला गराउने, आत्मसमीक्षा गर्ने हो भने एक तहको नवीनता त्यहीँबाट सुरु हुन्छ । उदाहरणका लागि गणित विषयलाई लिन सकिन्छ । यो विषयलाई सिद्धान्तसँग जोडेरभन्दा दैनिक जीवन यापनको भागसँग जोडेर पढाउने हो भने यत्तिकै सिकाइ प्रभावकारीता वढ्छ । यसका लागि कुनै नौलो आविष्कार चाहिँदैन । 

कक्षाकोठा सजावट हुन सक्छ । डेक्सबेञ्च मिलाएर राख्ने हुन सक्छ । किताब कापी, खाजा पानीका भाँडा राख्ने व्यवस्थापन हुन सक्छ । कोठालाई कुनै विषयसँग सम्बन्धित स्वरुपमा देखाउने हुन सक्छ । यी सबै नवप्रवर्तन हुन् । कक्षा कोठालाई किताब पढ्ने ठाउँभन्दा माथिल्लो श्रेणीमा व्यवस्थापन र उपयोग गर्नु पनि नवप्रवर्तन नै हो । यसरी गरिने सानाठुला प्रयासले बालबालिकाको जीवनलाई छुन्छ । यसबाट यसको सिकाइ अर्थपूर्ण, आनन्ददायक र सान्दर्भिक हुन्छ । 

बौद्धिक अपाङ्गताको कथाले दर्शक भक्कानिए 
सम्मेलनका विविध विषय र प्रस्तुतिमध्ये बौद्धिक अपाङ्गता भएका बालकलाई अध्ययन गराउन उनकी आमाले गरेको संघर्षको कथामा आधारित नाटकले उपस्थित दर्शक भक्कानिएका थिए । शिक्षा क्षेत्रका चुनौती र ती चुनौतीलाई व्यक्ति, परिवार र समाजले सामना गर्नु परेका कठिनाइ देखाउने क्रममा बौद्धिक अपाङ्गता भएका व्यक्तिको कथालाई प्रतिनिधिमूलक रुपमा प्रस्तुत गरिएको थियो । परिवारका कोही सदस्यमा शारीरिक वा मानसिक समस्या परे त्यो व्यहार्ने मुख्य दायित्व महिलामा देखाउँदै नाटकमा ती महिलाले आफ्नो सन्तानलाई शिक्षा प्रदान गराउन व्यक्तिगत, पारिवारिक, सामाजिक र शैक्षिक संस्थाहरुसँगको गर्नु परेको मुकाबिला नाटकमा देखाइएको थियो । सबै व्यक्ति सबै क्षेत्रमा निपूर्ण हुन सक्दैनन् । उसमा भएको क्षमता विकास गराएर त्यसै क्षेत्रमा निपूर्ण बनाउन सरकार, समुदाय र शैक्षिक क्षेत्रलाई दायित्व बोध गर्न नाटकले सुझाएको थियो । बालबालिकामा हुने कुनै एक दोष देखाउँदै उसलाई असक्षम भनेर घोषणा गर्ने पारिवारिक, सामाजिक तथा शैक्षिक आचरणमा सुधार ल्याउनु पर्ने नाटकले सन्देश दिएको थियो । 

शैक्षिक रुपान्तरणमा महानगरपालिकाको यात्रा 
काठमाडौँ महानगरपालिकाले शैक्षिक सुधारका लागि ‘पूर्वाधार’, ‘शैक्षिक सामग्री’, ‘मानव पुँजी विकास’ र ‘सुशासन व्यवस्थापन तथा दिगोपना’मा लगानी बढाएको छ । ‘पुस्तकरहित शुक्रबार’ कार्यक्रमअन्तर्गत प्रारम्भिक बाल विकास कक्षादेखि कक्षा ३ सम्म एकीकृत सिकाइ, कक्षा ४ देखि ८ सम्म सिर्जनात्मक सिकाइ, कक्षा ९ र १० मा शिक्षामा सिप कार्यक्रम सञ्चालन भएका छन् । सिर्जनात्मक सिकाइका लागि २५ विधामा र शिक्षामा सिप कार्यक्रममा १० विषयका पाठ्यक्रम तर्जुमा गरेर कार्यान्वयनमा ल्याएको छ । शैक्षिक नतिजा सुधारका लागि फेस्टिभल क्याम्प, विन्टर क्याम्प, प्रविधिको पहुँच वृद्धि, पठन संस्कार, उपचारात्मक कक्षा सञ्चालन गर्ने अभ्यास विकास गराएको छ । 

स्वर्णिम योजना सुन्दर विद्यालयले वातावरणीय सुधार, स्वच्छता र सरसफाइका लागि काम भएको छ । स्वर्णिम योजना रचनात्मक विद्यालयले खेललाई शिक्षासँग जोडेर सञ्चालन गरिने कार्यक्रम विद्यार्थीको सर्वाङ्गीण विकासमा सहयोग पुगेको छ । कक्षा कोठाहरुमा स्मार्ट बोर्ड, ल्यापटपसहित सूचना प्रविधिका उपकरण प्रदान गरेर सूचना प्रविधिमा आधारित शिक्षण क्रियाकलाप सञ्चालन गर्ने गरिएको छ । शिक्षकहरुको क्षमता विकासका लागि टिचर्स कलेज कार्यक्रम, विषयगत तालिम सञ्चालन गरिएको छ । 

शैक्षिक रुपान्तरणका लागि पृष्ठपोषण 
महानगरपालिकाले शैक्षिक रुपान्तरणमा गरिरहेको कामलाई सरोकारवाला र साझेदारको दृष्टिकोण कस्तो छ?, पृष्ठपोषणका लागि गएको वर्ष एजुकेसन ट्रान्सफरमेसन समिट आयोजना गरिएको थियो । त्यो समिटले शिक्षा प्रणालीमा सुधार ल्याउन शिक्षक, विद्यार्थी, नीतिनिर्माता, समुदाय सबैलाई एउटै मञ्चमा ल्याउनु पर्ने आवश्यकता अनुभूति गराएको थियो । 

यसले देखाएको आवश्यकता पूरा गर्दै शिक्षक केन्द्रीत सम्मेलन र विद्यार्थी केन्द्रीत एजुकेसन फेस्टलाई नियमित कार्यक्रमका रुपमा आयोजना गर्न थालिएको छ । एजुकेसन फेस्ट शैक्षिक सत्र सकिनुभन्दा २ महिना अगाडि गरिन्छ । एक वर्षमा उनीहरुले सिकेको सिप प्रदर्शित गर्नु यसको उद्देश्य हो । यसमा विद्यार्थीहरूले व्यक्तिगत तथा सामुहिक प्रयासमा रचनात्मकता, सिप, सोच प्रदर्शन गर्छन् । शिक्षा सम्मेलन भने वार्षिक नीति, बजेट तथा कार्यक्रम तर्जुमा हुने अवधिमा आयोजना हुने गरेको छ । यसबाट आगामी वर्षको नीति, बजेट र कार्यक्रममा पृष्ठपोषण दिन सकोस् भन्ने अपेक्षा राखिएको छ । यस्ता अभ्यासबाट शिक्षा क्षेत्रमा स्थानीय आवश्यकता पहिचान हुन सक्छ । व्यवहारमा आधारित दृष्टिकोण थाहा हुन्छ । यही आधारमा नीति निर्माण र निर्णय प्रक्रियालाई दिगो बनाउन सकिन्छ । 

यी नियमित कार्यक्रमसँगै सम्मेलनको पूर्व अभ्यासका रुपमा महानगरपालिकाले गएको बैशाख महिनामा शैक्षिक गोलमेच छलफल आयोजना गरेको थियो । गोलमेच छलफल दोस्रो चरणको कार्यक्रम हो । त्यसअघि आयोजना गरेको काठमाडौँ एजुकेसन फेस्ट पहिलो कार्यक्रम थियो । 

अबको बाटो 

जीवन उपयोगी, व्यवहारिक र मागमा आधारित शैक्षिक प्रणाली विकास गर्न काठमाडौँ महानगरपालिकालाई राष्ट्रिय अन्तराष्ट्रिय स्तरका साझेदार र सरोकारवालाबाट पृष्ठपोषण प्राप्त भएको छ । शैक्षिक रुपान्तरणका लागि यो ठुलो सम्पत्ति हो । शैक्षिक कार्यक्रमको दिगोपनाका लागि नीति, योजना तथा कार्यक्रम तर्जुमा गर्ने आधार हो । 

चरणगत रुपमा आयोजना गरिएका कार्यक्रमबाट विद्यार्थी, अभिभावक, शिक्षक, प्रधानाध्यापक, विद्यालय व्यवस्थापन समिति, जनप्रतिनिधि, तहगत सरकारका अधिकारी, राष्ट्रिय अन्तरराष्ट्रिय संघसंस्थाबाट प्राप्त भएका दृष्टिकोण, सुझाव, अनुकुलता र प्रतिकुलता सम्बन्धी पृष्ठपोषणलाई छुट्टाछुट्टै र संयुक्त विश्लेषण गरेर महानगरपालिकाको आफ्नै धारणा निर्माण गरेर सार्वजनिक गर्न आवश्यक छ । 

यसले स्थानीय सरकार सबैलाई शैक्षिक कार्यक्रम सञ्चालनमा मद्दत गर्नेछ ।