प्रारम्भिक बाल विकास कक्षाका लागि शिक्षक र अभिभावक दुवैलाई तालिम चाहिएको छ - प्रधानाध्यापकहरु

काठमाडौँ । पूर्व प्राथमिक कक्षाहरुको प्रभावकारी सञ्चालनका लागि शिक्षक र अभिभावक दुवै पक्षलाई तालिम चाहिएको छ । काठमाडौँ महानगरपालिकाभित्रका सामुदायिक विद्यालयका प्रधानाध्यापकहरुले शिक्षण सामग्री, शिक्षकको संख्या थप, आयाको व्यवस्था, वाहिरी वातावरणमा सहयोग, सिकाइमैत्री कक्षा कोठा, शिक्षक सहजकर्तासँगै अभिभावक र शिक्षक दुवैलाई तालिम उपलब्ध गराउनु पर्ने बताउनुभएको हो । 

बिहीबार पूर्व बाल बिकास र शिक्षामा प्रधानाध्यापकहरुको वुझाइ थाहा पाउन तथा आधारभूत विषयमा साझा धारणा निर्माण गर्न आयोजना गरिएको अभिमुखीकरण कार्यक्रममा उहाँहरुले यस्तो धारणा राख्नुभएको हो । 

शैक्षिक विकास तथा सुधारका राष्ट्रिय नीति तथा रणनीति छन् । महानगरपालिकाले बालमैत्री शिक्षण सिकाइ र शैक्षिक गुणस्तर सुधारका लागि नीति, कार्यक्रम र बजेटको व्यवस्था गरेको छ । यसको प्रभावकारी कार्यान्वयन गर्ने, दिगो विकास लक्ष्य प्राप्त गर्ने जस्ता क्रियाकलापमा शैक्षिक क्षेत्रको भूमिका छ । कार्यक्रम आयोजनाका विषयमा जानकारी दिँदै सहरी योजना आयोगका सदस्य इञ्जिनियर शैलेन्द्र झा भन्नुहुन्छ, ‘नीति, रणनीति, कार्ययोजना र प्रतिवद्धतासँग बिद्यालयहरुको अभ्यासका बिचमा देखिएको अन्तर कम गराउने उद्देश्यले अभिमुखीकरण कार्यक्रमको गरिएको हो ।’ 

झाका अनुसार चालु शैक्षिक सत्रमा महानगर गौरवको योजना ‘गरी खाने शिक्षा, महानगरको इच्छा’ अन्तर्गत प्रारम्भिक बाल विकास शिक्षाको स्तरोन्नतिका कार्यक्रमका लागि ९ करोड रुपैयाँ विनियोजन गरेको छ । 

महानगरपालिकाभित्रका ७६ वटा सामुदायिक विद्यालयहरुमा प्रारम्भिक बाल शिक्षा र विकासका लागि कस्तो अभ्यास भएको छ, काठमाडौँ विश्वविद्यालयको स्कूल अफ एजुकेसनले आधारभूत सर्वेक्षण गरेको छ । विश्वविद्यालयका मास्टर्स इन अर्ली चाइल्डहुड डिभलपमेन्ट कोर्षका संयोजक डा. मीनाक्षी दाहालकाअनुसार  विद्यालय बाहिरको वातावरण, शौचालय र हात धुने ठाउँ, कक्षा कोठाको आकार र सिकाइ वातावरण, दिवा खाजाको व्यवस्था, शिक्षकहरुको योग्यता, सिकाइका क्षेत्र र सामग्रीहरुको उपलब्धताका कोणबाट अध्ययन गरिएको थियो । 

उहाँकाअनुसार भौगोलिक वनावटका दृष्टिले ३९ प्रतिशत विद्यालय सुरक्षित छन् । ३२ प्रतिशत सडकसँग जोडिएका छन् । १३ प्रतिशत मन्दिर र बजार क्षेत्रको प्रत्यक्ष सम्बन्धमा छन् । ८ प्रतिशत पहिरोलगायत प्राकृतिक विपदको जोखिममा छन् । १ प्रतिशत भूकम्पीय जोखिममा छन् । १ प्रतिशत घाट वा मानव अन्त्येष्ठि स्थल नजिक छन् । १ प्रतिशत जङ्गल नजिक, १ प्रतिशत बाढी प्रभावित क्षेत्रमा, १ प्रतिशत फोहोर व्यवस्थापन हुने स्थल नजिक छन् । 

वाहिरी वातावरणअन्तर्गत ५८ प्रतिशत विद्यालयमा वाह्य क्रियाकलापका लागि खेल मैदान छ । ४२ प्रतिशतमा छैन । खेल मैदान भएकामध्ये ३१ प्रतिशत विद्यालयमा पिङ्, चिप्लेटी, टनेल, चाकाचुलीजस्ता खेल सामग्री राखिएका छन् । ६९ प्रतिशतमा छैन । २३ प्रतिशत विद्यालयमा बालमैत्री शौचालय छ । ७७ प्रतिशतमा छैन । भएका शौचालयमध्ये पनि १७ प्रतिशत सफा छन् । ८३ प्रतिशत सफा छैनन् । १५ प्रतिशतमा हात धुने साबुन राखिएको छ । ८५ प्रतिशतमा छैन । 

कक्षा कोठाको आकारका दृष्टिले हेर्दा २८ प्रतिशतमा पर्याप्त ठाउँ भएका छन् । ७२ प्रतिशत साँघुरा छन् । ६ प्रतिशतमा उमेरगत कक्षा व्यवस्थापन गरिएको छ । ८ प्रतिशतमा मिश्रित उमेर समूहका कक्षा छन् । ८६ प्रतिशतमा यसको ख्याल गरिएको छैन । 

एउटा कोठामा १५ जनादेखि २० जना राखिएका १९ प्रतिशत कक्षा छन् । २१ देखि २५ जनासम्म राखिएका ३९ प्रतिशत, २६ देखि ३० जनासम्म राखिएका १० प्रतिशत र ३० जनाभन्दा धेरै विद्यार्थी राखिएका ३२ प्रतिशत कक्षा छन् । 

१२ प्रतिशत विद्यालयमा दिवा खाजाको तालिका छ । ८८ प्रतिशशतमा छैन । ४ प्रतिशत विद्यालयमा ताजा खाजा भेटियो भने ९६ प्रतिशतमा पाइएन । प्रारम्भिक बाल विकासको कक्षामा १० कक्षा मात्र उत्तीर्ण शिक्षकको संख्या १ प्रतिशत छ । ९९ प्रतिशत शिक्षको शैक्षिक योग्यता १२ कक्षाभन्दा धेरै छ । यसमा सबै शिक्षकले आधारभूत तालिम लिएका छन् ।

अध्ययनले देखाएको अवस्था प्रस्तुत गर्दै दाहालले, सिकाइ क्षेत्र (गणित, विज्ञान, भाषा, अभिनय तथा संगीत, सिर्जनात्मक तथा कला, स्बाबलम्बन तथा निर्माण, पुस्तकालय) का दृष्टिले ८ प्रतिशत विद्यालयमा उपलब्धता देखिएकोे बताउनुभयो । ३२ प्रतिशतमा आंशिक उपलब्धता छ । ६० प्रतिशतमा छैन । ३७ प्रतिशत विद्यालयमा सिकाइ सामग्रीको उपलब्धता छ । ६३ प्रतिशतमा छैन । यस्ता सामग्री भण्डार गर्ने तथा प्रदर्शन गर्ने स्थानका दृष्टिले ७४ प्रतिशतमा उपलब्धता छ । २६ प्रतिशतमा छैन । स्थानीय सामग्रीको प्रयोग गरेर ३ प्रतिशतले सिकाइ सामग्री बनाएका छन् । ९७ प्रतिशतले छैनन् । ५८ प्रतिशतमा श्रव्य–दृश्य कक्ष छ । ४२ प्रतिशतमा छैन ।    

पूर्व वाल्यावस्था बिशेषज्ञ जेन क्रिल थम्पसनका अनुसार ४ देखि ५ बर्षसम्म (४८ महिनादेखि ६० महिनासम्म) का बालबालिका यसका लक्षित समूह हुन् । यो उमेर समूहका बालबालिका प्रायः विद्यालय शिक्षा प्रणाली आवद्ध भइसकेका हुन्छन् । यो बालबालिकाहरुका लागि मुख्य सिकाइ अवधि हो । यसबाट जीवनका पछिल्ला शैक्षिक सिकाइ तथा क्रियाकलापहरु प्रभावकारी हुन्छन् । उनीहरुको यो अवस्था विद्यालयका प्रधानाध्यापक र शिक्षकले थाहा पाउनु पर्छ । यसै अनुरुप व्यवहार तथा शिक्षण क्रियाकलाप गर्नुपर्छ ।  

पूर्व प्राथमिक विद्यालयमा अङ्कको ज्ञान, धारणा तथा सोच निर्माण, अरुले भनेको कुरामा प्रतिक्रिया जनाउने सिप, आवेग, संंवेगको नियन्त्रण जस्ता ज्ञान र सिप विकास हुन्छ । 

यी प्रारम्भिक बर्षहरुमा बालबालिकाको मस्तिष्क सबैभन्दा धेरै वृद्धि हुन्छ । राम्रो र छिटो सिक्न सक्छन् । यो समयमा गुणस्तरीय हेरचाह भयो भने स्वस्थ्य हुन्छन् । अरुसँग राम्ररी मिल्न सक्छन् । शिक्षित र उत्पादनशील सोचयुक्त जनशक्ति उत्पादनमा यस समयको सिकाइ प्रभावकारी मानिन्छ । थम्पसनले सुझाउनुभयो ।  

भाषा, सामाजिक व्यवहारहरु विद्यालय उमेरमा विकास हुँदै जान्छ । 

अभिमुखीकरणले शिक्षक विद्यार्थीविचको सम्बन्ध, कक्षा कोठासहितको पूर्वाधारसँगै समग्र विद्यालयको शैक्षिक वातावरणका लागि काम गर्न महानगरपालिकाले सहयोग जारी राख्नु पर्ने आवश्यकता देखाएको छ । बाल केन्द्रीत शिक्षण सिकाइ सबै क्रियाकलापलाई यसले नतिजामूलक बनाउने प्रधानाध्यापकहरुको भनाइ छ ।